Futures phản ánh kỳ vọng, Spot phản ánh giá trị thật

Giá giao ngay (spot) đại diện cho mức giá thật mà người mua và người bán chấp nhận tại thời điểm hiện tại. Khi bạn mua BTC, ETH hay bất kỳ altcoin nào trên thị trường spot và hoàn tất giao dịch, bạn sở hữu tài sản ngay lập tức. Giá spot vì thế là kết quả của cung – cầu thật: Người mua dùng tiền thật, người bán giao tài sản thật.

Ngược lại, hợp đồng tương lai (futures) chỉ thể hiện kỳ vọng. Nhà giao dịch không sở hữu tài sản mà chỉ đặt cược vào hướng đi của giá. Vì thị trường này sử dụng đòn bẩy và thu hút lượng lớn lệnh đầu cơ, giá futures thường phản ứng nhanh, mạnh và đôi khi tách xa khỏi giá thật. Trong các phiên biến động lớn, futures thường “chạy trước” và phóng đại tâm lý của thị trường.

Một vị thế long BTC ở 65.000 USD không phải là quyền sở hữu BTC, đó chỉ là cam kết hưởng lợi nếu giá tăng, hoặc chịu lỗ nếu giá đi ngược kỳ vọng.

Vì sao giá futures và spot luôn lệch nhau?

Giá futures và spot thường không trùng nhau vì chúng vận hành dựa trên hai cơ chế định giá hoàn toàn khác biệt. 

Bản chất định giá khác nhau 

Ở thị trường giao ngay (spot), giá được quyết định trực tiếp bởi cung – cầu thật của dòng tiền. Trong khi đó, giá futures chịu ảnh hưởng mạnh từ đòn bẩy, funding rate, phí giao dịch, chênh lệch lãi suất và cả tâm lý thị trường. Chính sự kết hợp của các yếu tố này tạo ra một mức giá “dẫn dắt kỳ vọng”, đôi khi tách xa khỏi giá giao ngay.

Hồ sơ người chơi khác biệt

Ngoài ra, hai thị trường còn khác nhau về hồ sơ người chơi. Spot hấp dẫn nhà đầu tư dài hạn, trong khi futures là sân của các trader ngắn hạn, nhà đầu cơ lướt sóng và những người theo đuổi biến động nhanh. Khi đòn bẩy chiếm ưu thế, giá futures dễ bị “kéo đi xa” khỏi giá trị thật.

Độ sâu thanh khoản khác biệt

Sự chênh lệch còn đến từ khác biệt về thanh khoản. Spot ổn định hơn vì gắn với dòng tiền thật, còn futures tập trung nhiều trader sử dụng đòn bẩy cao. Chỉ một lệnh lớn hoặc một đợt thanh lý cũng đủ khiến giá futures nhảy vọt, dù bản chất thị trường không thay đổi.

Cú sập thị trường crypto vừa rồi vào ngày 10/10/2025 là ví dụ lịch sử khi hơn 19 tỷ USD vị thế đòn bẩy bị thanh lý trong vài giờ, nhưng phần lớn áp lực bán lại không đến từ spot mà từ thị trường phái sinh, nơi thanh khoản mỏng hơn và phản ứng cực đoan hơn.

Trong khoảnh khắc thanh lý cao điểm, khối lượng giao dịch futures của BTC vượt 120 tỷ USD, gấp gần ba lần spot, kéo giá trên một số sàn về những mức bất thường. BTC rơi từ vùng giá 121.000 USD xuống vùng 102.000–110.000 USD, còn ETH mất đến 15–20% chỉ trong vài phút. Một số altcoin thậm chí lao dốc 25–30%, bất chấp không có lực bán tương ứng trên thị trường giao ngay.

Chính sự mất cân bằng thanh khoản này khiến chỉ vài cụm lệnh thanh lý lớn đã đủ sức “kéo sập” thị trường futures, sau đó lan hiệu ứng sang spot. Tại thời điểm hỗn loạn nhất, một số mã như ATOM trên Binance xuất hiện giá khớp gần như về 0,001 USD, dù ở các sàn khác, spot vẫn giao dịch bình thường.

Cú sập 2025 nhắc lại một thực tế rõ ràng: Khi thanh khoản phái sinh yếu và đòn bẩy quá dày, thị trường có thể khuếch đại biến động vượt xa giá trị thật. Chỉ một cú lệch nhỏ giữa spot – futures cũng có thể thổi bùng hiệu ứng domino, khiến futures rơi trước, spot rơi theo và toàn thị trường cuốn vào vòng xoáy thanh lý.

Funding rate: Nhân tố điều tiết (và đôi khi bóp méo) thị trường

Một trong những yếu tố gây lệch thị trường rõ nhất là funding rate – cơ chế ngăn giá futures trôi quá xa so với spot. Khi funding dương, phe long phải trả phí nên giá futures thường cao hơn spot. Ngược lại, khi funding âm, phí đổ về phía short và giá futures có xu hướng thấp hơn. 

Trên lý thuyết, funding sẽ kéo hai mức giá lại gần nhau. Nhưng trong những giai đoạn biến động lớn, phí funding có thể trở nên cực đoan, tạo hiệu ứng ép vị thế hàng loạt. Khi đó, futures biến động mạnh hơn cả spot và đóng vai trò như một chiếc gương méo phản chiếu thị trường.

Funding được tạo ra để giữ futures bám sát spot, nhưng khi tâm lý thị trường nghiêng quá mạnh, nó lại trở thành lực bóp méo giá. Những giai đoạn funding tăng đột biến khiến chi phí duy trì vị thế quá cao, buộc người chơi phải đóng lệnh hàng loạt. Đây là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới các cú nến mạnh không phản ánh giá trị thật.

Lý do giá Futures giữa các sàn lệch nhau

Sự chênh lệch còn rõ rệt hơn khi so sánh giá futures giữa các sàn giao dịch. Dù cùng niêm yết hợp đồng perpetual cho BTC, ETH hay một altcoin, mỗi sàn lại tạo ra một mức giá khác nhau vì bản chất thanh khoản không đồng nhất. 

Mỗi sàn giao dịch tồn tại như một “vùng giá” riêng. Orderbook, độ sâu thanh khoản, công thức tính funding và hành vi người dùng đều khác biệt. Sàn có lượng vị thế mua lớn thường có funding dương khiến giá futures bị nén xuống. Sàn nghiêng về bán lại đẩy giá futures lên cao. Với những tài sản thanh khoản thấp, chỉ một nhóm giao dịch đủ lớn cũng có thể kéo giá đi xa.

Một yếu tố quan trọng khác là vị thế futures không thể chuyển từ sàn này sang sàn khác. Nhà giao dịch không thể “mua ở Bybit, mang sang Binance để bán”. Điều này khiến mỗi sàn trở thành một cấu trúc giá độc lập, dù tài sản là cùng một token.

Binance vs Bybit: Cuộc chiến định giá AIA

Tuần vừa qua chúng ta chứng kiến một sự chênh lệch giá, cùng một thời điểm, cùng một cặp AIAUSDT perp, nhưng giá trên hai sàn lớn lại chênh lệch hơn 75%. Ghi nhận ngày 9/11: Binance giao dịch quanh 3.38 USD, trong khi Bybit neo ở 6.57 USD. Về lý thuyết, arbitrage nên khóa chặt hai mức giá này. Nhưng thực tế, cơ hội đó gần như không tồn tại.

Lý do nằm ở cấu trúc tài sản. AIA được niêm yết on-chain trên hai mạng khác nhau: Sui và BSC. Giá on-chain trên hai mạnh đã bắt đầu tách khỏi nhau từ hai ngày trước và quan trọng nhất, không tồn tại cầu nối để đưa AIA từ Sui sang BSC. Khi tài sản cơ sở không thể chuyển đổi, thị trường futures trên hai sàn ngay lập tức “mất neo”, vì mỗi sàn đang dùng một nguồn giá khác nhau.

Funding rate cũng làm nghịch lý này kéo dài bất thường: Binance ghi nhận funding dương, Bybit funding âm, nghĩa là trader long trên Bybit được trả tiền, còn long trên Binance phải trả tiền. Funding trái chiều khiến việc mở vị thế đối ứng để cơ hội kinh doanh chênh lệch giá gần như không có lợi nhuận thực, đồng thời duy trì spread ở mức “không thể lý giải” trong nhiều giờ. 

Đỉnh điểm, có thời điểm Bybit bị rớt từ 8 USD về 3.7 USD, còn Binance lại bật tăng lên 8.2 USD, thậm chí giao dịch cao hơn Bybit dù vẫn ở trạng thái funding âm.

Một thị trường đúng nghĩa không thể hoạt động như vậy. Việc niêm yết hợp đồng tương lai vĩnh cửu (perp) cho một tài sản không thể quy đổi qua lại giữa hai mạng khiến giá futures trở thành “món đồ trang sức” của từng sàn, thay vì phản ánh giá trị thật của token. Và một lần nữa, câu hỏi quen thuộc được đặt ra: Tại sao các sàn lớn vẫn mạnh tay niêm yết những tài sản không có cơ chế định giá thống nhất rồi để người dùng gánh rủi ro?

Rất nhiều trader coi đây là lỗi hệ thống và họ có lý do chính đáng để đặt câu hỏi. Nguồn @thedefivillain. 

Lợi dụng khoảng chênh lệch: Cơ hội hay chiếc bẫy của thị trường?

Khi giá futures và spot tạo ra khoảng cách đủ lớn, cơ hội kinh doanh chênh lệch xuất hiện trên lý thuyết: Mua ở nơi rẻ hơn, bán ở nơi đắt hơn và thu lợi nhuận gần như không rủi ro.

Nhưng thị trường crypto không vận hành trong môi trường lý tưởng. Funding có thể đổi chiều chỉ trong vài phút, thanh khoản rút nhanh hơn dự kiến và sàn đôi khi khóa nạp – rút để bảo vệ hệ thống. Nhiều trader nhìn thấy khoảng chênh rõ ràng nhưng không thể mở hoặc đóng vị thế đúng thời điểm, dẫn đến việc bị kẹt giữa hai sàn mà không cách nào xử lý.

Các yếu tố này biến khoảng chênh từ cơ hội thành cái bẫy. Chỉ khi thị trường bình thường, dòng tiền thông suốt và thanh khoản dồi dào, giao dịch chênh lệch mới thực sự an toàn.

Khi giá hội tụ: Quy luật cuối cùng của thị trường

Dù futures có bị kéo lệch đến đâu, quy luật cốt lõi vẫn giữ nguyên: Giá phái sinh phải quay về giá giao ngay. Khi mức lệch quá lớn, funding gây áp lực, vị thế đòn bẩy bị thanh lý và các nhà tạo lập thị trường can thiệp để khóa lợi nhuận. Thanh khoản dồn về vùng giá hợp lý, kéo futures trở lại mặt bằng của spot.

Hãy nhớ rằng: Spot là giá trị thật, futures chỉ là tâm lý được khuếch đại bởi đòn bẩy.