Tâm lý "vừa làm vừa dò đường" trước 'giờ G' bỏ thuế khoán
Chỉ còn hơn một ngày nữa, cơ chế thuế khoán sẽ chính thức chấm dứt, buộc hàng triệu hộ kinh doanh trên cả nước phải chuyển sang mô hình thuế kê khai. Đây được xem là một bước ngoặt quan trọng nhằm minh bạch hóa nghĩa vụ thuế, nhưng thực tế tại các sạp hàng và khu chợ lại đang bao trùm bởi tâm lý lo lắng.
Nhiều tiểu thương thừa nhận họ đang ở trạng thái "vừa làm vừa dò đường", không phải vì muốn né tránh nghĩa vụ mà vì thiếu hiểu biết rõ ràng về quy định mới và tâm lý sợ bị xử phạt do những sai sót vô ý.
Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là khoảng cách về công nghệ đối với các tiểu thương lớn tuổi.
Chị Hòa - một tiểu thương lâu năm tại chợ Nhân Chính (Hà Nội) cho biết: "Việc sử dụng máy tính hay viết hóa đơn điện tử là một thử thách lớn, từ trước đến nay tôi chỉ quen với hóa đơn viết tay, bởi điều này tiện lợi đối với một không gian san hàng chật hẹp như của tôi".
Chị bày tỏ lo lắng rằng, do tuổi tác nên khả năng tiếp thu công nghệ còn kém, không thể nhanh nhạy như giới trẻ, dẫn đến việc kê khai sẽ mất nhiều thời gian và sai sót là điều khó tránh khỏi.
Cũng một nỗi lo "vừa làm vừa dò đường", chị Thủy - chủ hộ kinh doanh tạp hóa ở chợ Xuân Thủy (Hà Nội) cho rằng: "Việc bắt buộc xuất hóa đơn điện tử cho cả những giao dịch nhỏ lẻ là khá bất tiện bởi chủ yếu khách hàng thường chỉ đến mua những mặt hàng giá trị ít như chai nước, bịch sữa, túi bánh,..".
Bên cạnh vấn đề về công nghệ, những vướng mắc về thủ tục hành chính và tài khoản ngân hàng cũng đang khiến người dân "đứng ngồi không yên".
Theo quy định, mỗi sạp kinh doanh phải có giấy phép kinh doanh, mã số thuế và tài khoản ngân hàng đứng tên chủ sạp, nhưng thực tế có nhiều trường hợp người dân thuê lại sạp để buôn bán. Điều này dẫn đến việc khó kiểm soát doanh thu khi ngân hàng không cho ủy quyền hoặc gửi thông báo biến động số dư cho người trực tiếp kinh doanh. Trong khi đó, đại diện cơ quan thuế cho rằng quan hệ thuê sạp là thỏa thuận dân sự, không thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật thuế, khiến người kinh doanh càng thêm loay hoay.
Từ ngày 1/1/2026, hình thức thuế khoán sẽ bị bãi bỏ, hơn 5 triệu hộ và cá nhân kinh doanh sẽ chuyển sang cơ chế tự kê khai, nộp thuế. Cơ quan quản lý dự kiến chia hộ kinh doanh thành 4 nhóm theo doanh thu hàng năm.
Trong đó, nhóm 1 là các hộ có doanh thu dưới 500 triệu đồng một năm - ngưỡng chịu thuế mới áp dụng từ 2026. Họ không phải chịu thuế VAT, thu nhập cá nhân nhưng cần kê khai doanh thu mỗi năm một lần.
Các hộ có doanh thu từ 500 triệu đến dưới 3 tỷ đồng một năm là nhóm 2, được chọn tính thuế thu nhập cá nhân trên doanh thu hoặc lợi nhuận. Mức thu mỗi năm từ 3 đến dưới 50 tỷ đồng thuộc nhóm 3, và nhóm 4 là trên 50 tỷ. Hộ kinh doanh thuộc hai nhóm này dự kiến tính thuế thu nhập cá nhân trên lãi (doanh thu - chi phí).
Chị Phương, chủ hộ kinh doanh thời trang tại phố Núi Trúc (Hà Nội), cho biết doanh thu mỗi năm dao động từ 1-3 tỷ đồng, thuộc nhóm hộ kinh doanh dự kiến phải chuyển sang hình thức nộp thuế dựa trên doanh thu hoặc lợi nhuận. Chị cho hay đang nghiêng về phương án tính thuế trên lợi nhuận để có thể khấu trừ các chi phí hợp lý trong quá trình kinh doanh. Tuy nhiên, điều khiến chị lo lắng là đến thời điểm cận kề áp dụng quy định mới, cơ quan chức năng vẫn chưa ban hành hướng dẫn cụ thể về hóa đơn, chứng từ cho từng loại hình hộ kinh doanh.
“Chỉ còn vài ngày nữa là áp dụng cách tính thuế mới nhưng tôi vẫn chưa biết phải chuẩn bị sổ sách, chứng từ ra sao để kê khai cho đúng, tránh rủi ro bị xử phạt”, chị Phương chia sẻ.
Nhiều tiểu thương hiện còn đặt ra lo ngại về việc xử lý hàng tồn kho hư hỏng, lỗi mốt; băn khoăn liệu khi tiêu hủy hàng đã kê khai, cơ quan thuế có nghi ngờ về tính trung thực của hộ kinh doanh hay không.
Làm đúng, làm đủ, làm thật để tránh rủi ro cho hộ kinh doanh
Nỗi lo về tài chính trở nên sát sườn hơn khi mức phạt đối với các lỗi thủ tục đang được đánh giá là quá nặng. Nhìn nhận về nỗi lo của các hộ kinh doanh, bà Lê Thị Duyên Hải - Phó tổng thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho rằng, mức xử phạt 6-8 triệu đồng do kê khai sai mà không làm thiếu tiền thuế là quá nặng, nhất là từ năm 2026, hộ kinh doanh sẽ chuyển sang thuế kê khai, lỗi khai sai trong giai đoạn đầu là khó tránh khỏi.
Việc kê khai sai nhưng không làm thiếu số thuế phải nộp có thể sẽ xảy ra khá nhiều. Do đó, bà Hải đề xuất, mức xử phạt cần được xem xét trên cơ sở mức độ ảnh hưởng đến số thuế, để đảm bảo hài hòa và phù hợp.
Bà cũng cho rằng với các lỗi thuần túy về thủ tục, cơ quan thuế cần có cơ chế hỗ trợ, nhắc nhở và thời gian chuyển tiếp hợp lý, giúp hộ kinh doanh yên tâm thực hiện chính sách mới, thay vì lo bị phạt.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Minh Đức, chủ hộ kinh doanh vật liệu xây dựng, bày tỏ sự băn khoăn về việc chứng minh các chi phí đầu vào như thuê mặt bằng, điện nước hay nhân công thời vụ để được trừ thuế, nhất là khi lợi nhuận thực tế chỉ dao động từ 3% đến 5%.
Trước những thách thức này, các chuyên gia cho rằng cần có một lộ trình tiếp cận nhân văn và sát thực tế hơn. Tiến sĩ Phan Đức Hiếu, ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, nhấn mạnh rằng yếu tố then chốt là phải giúp hộ kinh doanh “hiểu đúng” và “làm được”.
Theo TS. Hiếu, các hộ kinh doanh có quy mô và năng lực rất khác nhau, trong đó có những hộ đạt doanh thu trên 10 tỷ đồng/năm, thậm chí có năng lực quản trị cao hơn nhiều doanh nghiệp. Vì vậy, cơ quan quản lý, đặc biệt là cơ quan thuế, cần xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp theo từng nhóm đối tượng.
Đối với các đơn vị cung cấp dịch vụ trung gian, ông Hiếu nhấn mạnh, yêu cầu đơn giản hóa tối đa, dễ sử dụng và có phân loại người dùng. Đề xuất các giải pháp cụ thể, ông Hiếu cho rằng, trước hết cần thay đổi tư duy và nhận thức của hộ kinh doanh, giúp họ từng bước làm quen với việc kê khai.
“Yêu cầu quan trọng nhất là làm đúng, làm đủ, làm thật để tránh rủi ro”, ông Hiếu nhấn mạnh, đồng thời cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về thuế, tăng cường sự phối hợp giữa cơ quan thuế và các nhà cung cấp phần mềm nhằm bảo đảm tính pháp lý và thống nhất, thay vì để từng hộ kinh doanh tự xoay xở.
Nhiều chuyên gia cũng cho biết, trong giai đoạn chuyển tiếp đầy bỡ ngỡ này, cơ quan thuế nên ưu tiên cơ chế nhắc nhở, hỗ trợ và hướng dẫn thay vì xử phạt ngay lập tức đối với những sai sót thuần túy về thủ tục. Chỉ khi người dân cảm thấy được đồng hành và bảo vệ trước những rủi ro khi quy định mới được đưa ra, mục tiêu xây dựng một hệ thống quản lý thuế hiện đại và minh bạch mới thực sự bền vững.
