Những biến chuyển này không chỉ phản ánh sự thay đổi trong tương quan quyền lực giữa các quốc gia, mà còn làm lung lay các nền tảng cốt lõi của toàn cầu hóa, khiến các mô hình tăng trưởng, thương mại và quản trị kinh doanh buộc phải thích ứng theo hướng phi tập trung, đa cực và dựa nhiều hơn vào công nghệ tự chủ.
2025 là một năm đầy tổn thương đối với thương mại tự do. “Ngày Giải phóng” mà ông Donald Trump tuyên bố vào đầu tháng 4 đã gây chấn động trên toàn thế giới với các mức thuế mới đồng loạt giáng xuống cả đồng minh lẫn đối thủ. Tuyên bố này đã phá vỡ những gì còn sót lại của hệ thống thương mại dựa trên luật lệ, phơi bày sự suy yếu của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và khẳng định việc nước Mỹ rút lui khỏi vai trò người bảo vệ trật tự đó.
Đề xuất ban đầu là áp thuế tối thiểu 10% với toàn bộ hàng nhập khẩu và mức thuế 60% đối với hàng hóa Trung Quốc đã tạo nên một cú sốc lớn, chưa kể tới những lần hai nền kinh tế lớn nhất thế giới khẩu chiến và đẩy mức thuế nhập khẩu lên tới 3 chữ số.
Lần này, cuộc chiến mà Tổng thống Trump phát động không dừng lại ở Mỹ - Trung mà đã lan ra toàn cầu. Thuế quan đơn giản chỉ là công cụ bề mặt, còn vô số cuộc đàm phán căng thẳng sau đó cho thấy trọng tâm nằm ở kiểm soát công nghệ, năng lượng sạch và chuỗi cung ứng chiến lược. Những “quân bài” dần lộ ra: đất hiếm, chip Nvidia, cam kết nhập khẩu LNG của Mỹ, mang nhà máy về Mỹ…
Chính sách thương mại mới của Mỹ được củng cố thông qua một chuỗi thỏa thuận song phương sau đó, đặc biệt là các hiệp định có điều khoản thiết kế lại chuỗi giá trị trong lĩnh vực y tế, chất bán dẫn và xe điện. Trong khi Washington gia tăng sử dụng thuế quan như một cơ chế định hình lại cấu trúc sản xuất toàn cầu, Bắc Kinh phản ứng bằng cách mở rộng tầm ảnh hưởng thương mại sang Nam Á, Trung Đông và Mỹ Latinh, đồng thời tăng cường hỗ trợ tín dụng và trợ cấp công nghiệp để giữ vững hệ sinh thái sản xuất trong nước.
Tác động nổi bật nhất của chính sách này là sự phân mảnh ngày càng sâu sắc của chuỗi cung ứng thế giới. Các tập đoàn đa quốc gia tăng tốc chiến lược “China+1”, chuyển một phần sản xuất sang Đông Nam Á, Mexico và Ấn Độ. Tuy nhiên, quá trình này không hoàn toàn thay thế được vai trò trung tâm của Trung Quốc, mà dẫn tới một dạng “chuỗi cung ứng hai tầng”. Các công ty vừa duy trì một mạng lưới phục vụ thị trường Trung Quốc, vừa xây dựng một mạng lưới khác để bảo vệ khỏi rủi ro thuế quan và những biện pháp kiểm soát công nghệ từ Mỹ.
Hệ quả của hiện tượng phân mảnh này là chi phí giao dịch quốc tế tăng lên, hiệu suất sản xuất giảm do quy mô kinh tế bị thu hẹp, và môi trường thương mại toàn cầu trở nên bất định hơn bao giờ hết. Trade War 2.0, nếu tiếp tục leo thang, có khả năng trở thành một trong những rào cản lớn nhất đối với tăng trưởng toàn cầu giai đoạn 2025-2030.
Trong khi thương mại toàn cầu đối mặt rủi ro gia tăng, thị trường tài chính lại chứng kiến một hiện tượng nổi bật: Vàng thiết lập mức giá cao nhất mọi thời đại trong năm 2025. Giá vàng tăng từ mức khoảng 2.600 USD/oz đầu năm 2025 lên trên 4.500 USD/oz trong những ngày cuối năm 2025, tương đương mức tăng hơn 70% – một tốc độ chưa từng xuất hiện kể từ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008.
Đà tăng này không chỉ phản ánh tâm lý phòng thủ trước bất ổn địa chính trị, mà còn thể hiện sự dịch chuyển sâu sắc trong chiến lược dự trữ của ngân hàng trung ương và cấu trúc tài chính quốc tế.
Trong năm 2025, các ngân hàng trung ương tiếp tục là lực lượng mua vàng lớn nhất, đặc biệt là Trung Quốc - quốc gia đã ghi nhận 23 tháng liên tiếp tăng dự trữ vàng trước khi tạm dừng báo cáo công khai, cùng với Thổ Nhĩ Kỳ và Ấn Độ.
Cầu chính thức tăng mạnh khiến tổng lượng vàng mua ròng của các ngân hàng trung ương năm 2025 được ước tính vượt mức 1.000 tấn, một trong những con số cao nhất từng được ghi nhận. Động cơ đằng sau xu hướng này không chỉ là đa dạng hóa dự trữ mà còn để phòng vệ trước rủi ro tài sản bị phong tỏa trong các xung đột địa chính trị.
Đáng chú ý, hiệu suất của vàng trong năm 2025 vượt trội hoàn toàn so với các loại tài sản chính khác. Chỉ số cổ phiếu toàn cầu MSCI World chỉ tăng khoảng 18% trong cùng giai đoạn 11 tháng đầu năm, trong khi nhiều thị trường chứng khoán quốc gia biến động mạnh theo các quyết định thuế quan và chính sách thương mại. Trái phiếu kho bạc Mỹ - thường được coi là tài sản an toàn - lại không mang lại mức sinh lời tích cực. Ngay cả Bitcoin, dù có những đợt tăng mạnh và lập đỉnh lịch sử nhưng đã rơi vào tình trạng bán tháo trong những tháng cuối năm, khiến mức tăng gần như bị xóa sạch.
Sự vượt trội của vàng vì thế trở thành minh chứng rõ rệt cho việc thị trường đang tái định vị rủi ro. Trong bối cảnh hệ thống tài chính toàn cầu đối diện với lạm phát khó kiểm soát, bất định chính sách và rủi ro vỡ nợ công, vàng trở thành lớp tài sản hiếm hoi có khả năng “thoát ly” khỏi chu kỳ kinh tế. Đặc điểm không phụ thuộc dòng tiền, không chịu áp lực lãi suất và miễn nhiễm với rủi ro tín dụng khiến vàng trở thành lựa chọn tối ưu khi các cú sốc chính sách và địa chính trị diễn ra dồn dập.
Triển vọng dài hạn của vàng trong bối cảnh năm 2025 tiếp tục được củng cố bởi ba yếu tố: tốc độ gom mua của ngân hàng trung ương chưa có dấu hiệu giảm; nguồn cung khai thác tăng rất chậm do chi phí khai thác mỏ sâu và hàm lượng quặng giảm; và sự nổi lên của mô hình tài chính đa cực, nơi vai trò của vàng trong dự trữ quốc gia trở nên quan trọng hơn. Điều này tạo ra kỳ vọng rằng vàng có thể tiếp tục duy trì xu hướng tăng trong năm 2026, ngay cả khi các thị trường tài sản khác phục hồi.
Một trong những dấu ấn đột phá của năm 2025 xuất phát từ lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, khi DeepSeek – mô hình AI tiên tiến do Trung Quốc phát triển – chứng minh rằng chi phí không còn là rào cản lớn nhất đối với hiệu năng AI. Với chi phí huấn luyện thấp hơn nhiều lần so với các mô hình hàng đầu của Mỹ nhưng hiệu quả lại tương đương, DeepSeek đã mở ra giai đoạn mới của AI: mạnh hơn, rẻ hơn và phổ cập rộng hơn.
Mô hình này đặt ra hai thách thức lớn với trật tự công nghệ hiện tại. Thứ nhất, nó phá vỡ giả định rằng ưu thế AI nằm ở khả năng tiếp cận hạ tầng tính toán cực lớn, vốn là lợi thế truyền thống của các công ty Mỹ. Thứ hai, nó củng cố vị thế của Trung Quốc trong chuỗi giá trị AI bằng cách dựa vào một thị trường nội địa rộng lớn và hệ sinh thái dữ liệu phong phú, tạo lợi thế mà các biện pháp kiểm soát chip của Mỹ khó thể triệt tiêu hoàn toàn.
Sự lan tỏa của các mô hình AI giá rẻ thúc đẩy làn sóng phổ cập công nghệ chưa từng có. Doanh nghiệp vừa và nhỏ, tổ chức phi lợi nhuận và cơ quan công quyền có thể triển khai AI với chi phí tối thiểu, từ đó tạo ra một quá trình số hóa sâu rộng chưa từng thấy trong lịch sử kinh tế hiện đại.
Mặt khác, Mỹ và các quốc gia phát triển chứng kiến làn sóng đầu tư dồn dập vào hạ tầng AI. Riêng Microsoft đã cam kết 100 tỷ USD cho dự án trung tâm dữ liệu; Google dành hơn 50 tỷ USD cho hạ tầng AI trong năm tài chính 2025; còn Nvidia báo cáo lượng đơn đặt hàng hệ thống DGX và GH200 cho các hyperscaler vượt mức 40 tỷ USD. Cơn sốt nóng đến mức chi phí đầu tư hạ tầng AI của nhóm Big Tech năm 2025 được ước tính chiếm trên 60% tổng vốn đầu tư công nghệ tại Mỹ.
Nhiều chuyên gia cảnh báo nguy cơ bong bóng: tốc độ mở rộng năng lực tính toán tăng trên 70%/năm, trong khi doanh thu từ các ứng dụng thương mại hóa AI tăng chậm hơn nhiều, chỉ ở mức khoảng 20 - 25%; sự chênh lệch lớn này càng đáng lo ngại trong bối cảnh lãi suất cao kéo dài khiến chi phí vốn đội lên.
Về mặt kinh tế - xã hội, AI tiếp tục tái định hình mô hình sản xuất và tổ chức lao động. Các nghiên cứu gần đây của McKinsey và IMF dự báo rằng 30 - 40% các tác vụ tri thức trung cấp có thể được tự động hóa một phần vào năm 2030, trong khi 12 - 18% việc làm tại các nền kinh tế phát triển sẽ chịu áp lực thay thế trực tiếp bởi AI tổng hợp. Nhu cầu nhân lực trong các lĩnh vực phân tích dữ liệu, điều phối mô hình và quản trị hệ thống dự kiến tăng 50 - 80% trong giai đoạn 2025 - 2030, tạo ra sự dịch chuyển lớn giữa các nhóm kỹ năng. Đồng thời, hơn 55% doanh nghiệp trong nhóm S&P 500 cho biết họ đã bắt đầu triển khai hệ thống ra quyết định dựa trên thuật toán (algorithmic governance) ở cấp vận hành.
Mặc dù điều này giúp giảm chi phí và nâng hiệu suất từ 10 - 30% tùy ngành, nó cũng làm gia tăng rủi ro đạo đức như thiên vị thuật toán, giám sát lao động quá mức và khoảng cách kỹ năng ngày càng rộng giữa nhóm lao động có khả năng tương tác với AI và nhóm không thể tiếp cận công nghệ.
Trong bối cảnh thương mại và công nghệ đầy bất định, nền kinh tế thế giới bước vào năm 2025 với nhiều lực cản. Tăng trưởng tại Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đều có dấu hiệu chậm lại do lãi suất cao kéo dài và xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng làm giảm hiệu quả sản xuất. Lạm phát, dù đã rời đỉnh, vẫn duy trì trên mức mục tiêu do cú sốc chi phí từ năng lượng và hàng hóa. Điều này đặt các ngân hàng trung ương vào tình thế khó xử: nới lỏng mạnh có thể kích hoạt chu kỳ lạm phát mới, còn duy trì lãi suất cao lại làm tăng nguy cơ suy thoái.
Đáng lo ngại hơn là bức tranh nợ công. Tỷ lệ nợ trên GDP của nhiều nền kinh tế phát triển đã vượt mức lịch sử, kéo theo chi phí lãi vay tăng mạnh. Sự kết hợp giữa nợ công lớn, áp lực chi tiêu quốc phòng và chính sách đấu thầu công nghệ chiến lược khiến dư địa tài khóa bị thu hẹp. Với các nước mới nổi, rủi ro vỡ nợ gia tăng khi đồng nội tệ suy yếu và chi phí vay quốc tế leo thang.
Ngoài ra, FDI toàn cầu giảm tốc khi doanh nghiệp thận trọng trước biến động thương mại và chi phí vốn tăng. Thương mại quốc tế, vốn là động lực tăng trưởng từ thập niên 1990, đang bước vào giai đoạn suy yếu kéo dài khi chủ nghĩa bảo hộ lên ngôi.
Địa chính trị trở thành yếu tố chi phối toàn bộ triển vọng kinh tế năm 2025. Xung đột Nga - Ukraine tiếp tục kéo dài, khiến giá năng lượng châu Âu neo cao và gây bất ổn nguồn cung ngũ cốc toàn cầu. Tại Trung Đông, căng thẳng giữa Israel và Hamas, cùng với các cuộc tấn công vào tuyến vận tải ở Biển Đỏ, làm tăng chi phí logistics và đẩy lạm phát vận tải trở lại.
Cạnh tranh Mỹ - Trung giờ đây đã mở rộng sang lĩnh vực dữ liệu, AI, chip và năng lượng sạch. Sự đối đầu này định hình các khuôn khổ kinh tế mới, trong đó các quốc gia buộc phải lựa chọn giữa hai hệ sinh thái công nghệ có tiêu chuẩn khác nhau. Hệ quả là chuỗi cung ứng toàn cầu phân mảnh sâu sắc hơn, đặc biệt trong các ngành có tính chiến lược như bán dẫn, pin xe điện và thiết bị viễn thông.
Trước rủi ro ngày càng lớn, các tập đoàn đa quốc gia tái định vị chiến lược kinh doanh. Mỹ và châu Âu giảm phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc nhưng không thể rời bỏ hoàn toàn. Trung Quốc, ngược lại, tăng cường đầu tư vào ASEAN, Nam Á và Trung Đông nhằm bù đắp ảnh hưởng từ các hạn chế của phương Tây. Những quốc gia như Việt Nam, Mexico, Thái Lan và Indonesia hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, nhưng đồng thời cũng phải đối mặt với áp lực cạnh tranh và rủi ro lệ thuộc công nghệ.
