Đây không phải lần đầu tiên Warren Buffett tuyên bố nghỉ hưu. Năm 1956, ở tuổi 25, ông từ bỏ công việc tại quỹ của huyền thoại Benjamin Graham khi quỹ này đóng cửa, và trở về quê nhà Nebraska. Thời gian "ở không" không kéo dài lâu; ông nhanh chóng thành lập công ty đầu tư riêng.
Lần nghỉ hưu thứ hai đến năm 1969, khi ông 38 tuổi. Buffett thông báo với các nhà đầu tư rằng mình "không còn phù hợp với môi trường thị trường hiện tại" và quyết định giải tán quỹ.
Ông chuyển hướng sang Berkshire Hathaway - một xí nghiệp dệt may đang sa sút mà ông nắm quyền kiểm soát. Từ đó đến nay, Berkshire đã trở thành một trong những câu chuyện thành công vĩ đại nhất của giới doanh nghiệp nước Mỹ.
Ngày 31/12, ở tuổi 95, Buffett sẽ chính thức từ chức CEO - là lần nghỉ hưu thứ ba và có lẽ cũng là cuối cùng. Vị phù thủy xứ Omaha sẽ trao lại tập đoàn có giá trị đứng thứ chín nước Mỹ với bản sắc độc nhất vô nhị cho những người kế nhiệm.
Hiện nay, Berkshire Hathaway là một đế chế tài chính khổng lồ: công ty bảo hiểm tài sản và trách nhiệm lớn thứ hai Mỹ, nắm giữ danh mục đầu tư trị giá gần 700 tỷ USD bao gồm cổ phiếu, trái phiếu và tiền mặt.
Đồng thời, đây cũng là một tập đoàn công nghiệp đa ngành, kiểm soát khoảng 200 công ty con - từ BNSF (một trong bốn hãng đường sắt hạng nhất của Mỹ), mạng lưới công ty điện lực, đến các thương hiệu tiêu dùng quen thuộc như giày chạy Brooks hay kẹo See's.
Hơn thế nữa, Berkshire còn là biểu tượng của chủ nghĩa tư bản giá trị. Cuốn "Phân tích Chứng khoán" xuất bản năm 1934 của Benjamin Graham và David Dodd được coi như "kinh thánh" của triết lý đầu tư này.
Trong đó, nhiều chuyên gia trong ngành coi Buffett như vị "giáo chủ" của trường phái đầu tư dựa trên giá trị, với những bài thuyết giảng thường niên tại đại hội cổ đông Berkshire - sự kiện được giới đầu tư toàn cầu hướng về.
Với vị thế này, khó có nhiệm vụ nào gian nan hơn câu hỏi về người kế nhiệm Berkshire Hathaway. Tập đoàn này giống như một đế chế rộng lớn, mang đậm dấu ấn cá nhân và văn hóa gia đình, là công ty độc nhất vô nhị, từ lâu đã gắn liền với một vị lãnh đạo duy nhất. Kể từ khi Buffett nắm quyền kiểm soát vào những năm 1960, cổ phiếu Berkshire đã vượt trội hơn rất nhiều so với chỉ số S&P 500.
Chính vì vậy, quá trình chuyển giao quyền lãnh đạo đạo cho người kế nhiệm Gregory Abel sẽ được giới đầu tư dõi theo từng bước. Câu hỏi đặt ra: Liệu "đứa con tinh thần" của Buffett có thể tiếp tục phát triển mạnh mẽ khi ông rời đi?
Săn tìm "hào lũy kinh tế"
Berkshire là công ty được kính trọng nhất nước Mỹ, nhưng cũng là một trong những công ty ít được hiểu rõ nhất. Nhiều người biết đến Berkshire trước hết như nơi Buffett thể hiện tài năng đầu tư thiên tài của mình.
Ông bắt đầu sự nghiệp với tư cách nhà đầu tư "giá trị" - săn lùng những công ty có giá thị trường thấp hơn giá trị tài sản ghi sổ. Nhưng ông cũng không ngại nắm giữ cổ phiếu "tăng trưởng". Việc mua cổ phiếu Apple từ 2016 đến 2018 đã trở thành một trong những khoản đầu tư sinh lời nhất lịch sử Berkshire.
Tuy nhiên, chính Buffett lại không ưa chuộng cả hai thuật ngữ trên. Thay vào đó, ông không ngừng nhắc đến khái niệm "hào lũy kinh tế" - lợi thế cạnh tranh giúp doanh nghiệp liên tục đạt tỷ suất lợi nhuận cao hơn chi phí vốn. Khả năng nhận diện hào lũy chính là một trong những bí quyết tạo nên hiệu quả vượt trội của Berkshire.
Một số “hào lũy” được Buffett tin tưởng nhờ xu hướng yêu thích bền vững đến từ phía người tiêu dùng, như Apple (Berkshire nắm giữ 65 tỷ USD) hay Coca-Cola (28 tỷ USD).
Những hào lũy khác đến từ quy định pháp luật, như Bank of America (32 tỷ USD) hoặc Moody's (13 tỷ USD). Danh mục đầu tư của Berkshire còn có Visa (3 tỷ USD) và Mastercard (2 tỷ USD) - hai ông lớn thẻ tín dụng Mỹ - cùng với 1/5 cổ phần American Express (58 tỷ USD).
Nhưng có lẽ phát hiện vĩ đại nhất của Buffett không nằm ở phân bổ vốn, mà là cách thức huy động vốn. Năm 1967, Berkshire mua lại National Indemnity - một công ty bảo hiểm tại Nebraska. Cùng với GEICO (bảo hiểm ô tô) và mảng tái bảo hiểm lớn, đây là nguồn cung cấp phần lớn vốn cho Berkshire.
Công thức rất đơn giản: khách hàng đóng phí bảo hiểm trước, công ty chi trả bồi thường sau. Khi hoạt động có lãi - thu phí nhiều hơn chi trả bồi thường và chi phí - công ty có thể đầu tư số tiền phí này và thu lợi nhuận. Hầu hết công ty bảo hiểm đổ tiền vào trái phiếu an toàn. Các công ty bảo hiểm nhân thọ tư nhân hiện thử nghiệm mua nợ tư nhân có lợi suất cao hơn.
Còn Berkshire? Một nửa tài sản từ mảng bảo hiểm được đầu tư vào danh mục cổ phiếu tập trung - một chiến lược bất thường và táo bạo. Mặc dù lợi nhuận trực tiếp từ bảo hiểm chiếm tỷ trọng nhỏ và biến động, nhưng dòng tiền từ phí bảo hiểm đã tài trợ cho những thương vụ khổng lồ.
BNSF ban đầu thuộc sở hữu của National Indemnity trước khi trở thành công ty con trực thuộc Berkshire năm 2023. Cổ phần 1/4 Occidental Petroleum mà Berkshire nắm giữ cũng do công ty bảo hiểm này quản lý.
Bên cạnh đó, một nguồn vốn ưa thích khác được Warren Buffett khai thác và sử dụng đến các nhà đầu tư cá nhân. Đại hội cổ đông thường niên Berkshire quả thật là dịp lễ hội của những nhà cá nhân tầng lớp trung lưu với lòng ngưỡng mộ dành cho Buffett.
Đây là sự tương phản hoàn toàn với văn hóa giao dịch ngắn hạn mang tính đầu cơ đang thống trị thị trường ngày nay, nhưng có lẽ sức hấp dẫn của trường phái đầu giá trị vẫn chưa hề thuyên giảm. Đại hội năm 2015 mở màn bằng video Buffett giả vờ đấu quyền anh với Floyd Mayweather, còn có cả cuộc thi ném báo - dù Buffett đã loại bỏ các ấn phẩm in khỏi danh mục đầu tư từ năm 2020.
Thời hậu Buffett: Berkshire sẽ đi về đâu?
Hiện nay không thiếu những nhà đầu tư tham vọng muốn noi gương Buffett. Bill Ackman - nhà quản lý quỹ đầu cơ nổi tiếng táo bạo - cho biết đang xây dựng "Berkshire phiên bản riêng" tại Howard Hughes, công ty bất động sản mà quỹ của ông nắm giữ một nửa cổ phần.
Nhưng với chính Berkshire nguyên bản, tương lai sẽ ra sao khi thiếu vắng vị lãnh đạo huyền thoại? Gregory Abel - người hiện điều hành các mảng kinh doanh phi bảo hiểm của Berkshire - không phải là chuyên gia chọn cổ phiếu như Buffett.
Ông trưởng thành từ mảng năng lượng của tập đoàn. Điều này khiến việc Todd Combs - một trong những trợ thủ đầu tư hàng đầu của Buffett - rời Berkshire vào tháng 12 để gia nhập JPMorgan Chase trở thành tín hiệu đáng lo ngại.
Thành tích của Berkshire trong việc vận hành các công ty con không ấn tượng bằng hiệu quả đầu tư. Kể từ khi được mua lại năm 2010, biên lợi nhuận của BNSF liên tục gây thất vọng. Năm 2013, Berkshire hợp tác cùng 3G Capital - một quỹ đầu tư tư nhân - mua lại Heinz (nhà sản xuất súp), rồi sáp nhập với Kraft (nhà cung cấp phô mai chế biến).
Thương vụ này đã thất bại nặng nề, và tháng 9 vừa qua, Kraft-Heinz thông báo sẽ tách thành hai công ty riêng biệt.
Đặc biệt, Berkshire áp dụng phương châm "không can thiệp" với các công ty con, không tìm kiếm sự phối hợp hay hiệp lực giữa chúng - một mô hình quản trị gây nhiều tranh cãi. Phong cách lãnh đạo và khả năng đầu tư của ông Abel sẽ sớm bị đặt lên bàn cân. Khi lãi suất giảm, chi phí cơ hội của việc giữ khoản tiền mặt khổng lồ 380 tỷ USD sẽ ngày càng đắt đỏ.
Berkshire có thể mua thêm một công ty đường sắt nữa - mặc dù BNSF đã lên tiếng phản đối thương vụ sáp nhập đang diễn ra giữa Union Pacific và Norfolk Southern. Họ cũng có thể chào mua Chubb - công ty bảo hiểm mà Berkshire đang nắm 8% cổ phần.
Tuy nhiên, kịch bản khả thi hơn là các khoản đầu tư mới vào công ty điện lực hoặc các tập đoàn thương mại Nhật Bản - những lĩnh vực mà Abel có thế mạnh và kinh nghiệm sâu rộng.
Khoản tiền mặt khổng lồ của Berkshire cũng sẽ là lợi thế lớn để chộp lấy cơ hội khi thị trường sụp đổ - viễn cảnh mà nhiều người lo ngại trong bối cảnh thị trường hiện nay. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp đó, sức mạnh của Berkshire cũng sẽ bị suy giảm khi thiếu vắng Buffett.
"Điều bạn sẽ mất đi chính là mạng lưới quan hệ rộng lớn của ông ấy," Brian Meredith - chuyên gia phân tích của UBS - nhận định. Liệu Berkshire có còn được kêu gọi giải cứu các ngân hàng gặp khó khăn như năm 2008 nữa không?
Thay vào đó, Abel có thể bắt đầu trả tiền mặt cho cổ đông. Theo nguyên tắc tự đặt ra, mức định giá cao ngất ngưởng hiện tại của Berkshire lẽ ra phải khiến việc mua lại cổ phiếu quỹ trở nên bất hợp lý. Và công ty chưa chi trả cổ tức kể từ năm 1967. Việc bắt đầu trả cổ tức giờ đây sẽ đánh dấu một bước tiến nữa để Berkshire trở thành một công ty "bình thường" hơn.
Berkshire gần đây đã bổ nhiệm cố vấn pháp lý đầu tiên trong lịch sử. Việc công bố thông tin tài chính chi tiết hơn cũng có vẻ khả thi dưới thời Abel. Những bức thư thường niên của Buffett tuy thẳng thắn về hiệu quả hoạt động của Berkshire và chủ nghĩa tư bản nói chung, nhưng lại thiếu các con số cụ thể.
Sự thay đổi có thể sẽ diễn ra chậm rãi nhưng chắc chắn. Theo chuyên gia Lawrence Cunningham thuộc Đại học George Washington, những cổ đông trung thành nắm giữ cổ phiếu hạng A - loại có quyền biểu quyết cao - của Berkshire sẽ cho Abel đủ thời gian để vững vàng. Buffett vẫn sẽ giữ chức chủ tịch hội đồng quản trị, nơi có nhiều thành viên là người thân và bạn bè của ông.
Nhưng xu hướng các tổ chức đầu tư ngày càng tăng sở hữu cổ phiếu hạng B của Berkshire, cùng với triển vọng cổ phần của Buffett sẽ chuyển đổi thành loại hạng B sau khi ông qua đời, khiến việc chuyển sang mô hình quản trị doanh nghiệp thông thường hơn là điều không thể tránh khỏi.
Sự chuyển đổi này đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên đáng nhớ trong lịch sử doanh nghiệp nước Mỹ, khi một công ty khổng lồ vận hành như một quỹ đầu tư cá nhân, với quyền lực tập trung vào một cá nhân thiên tài. Berkshire sẽ dần trở thành một tập đoàn đại chúng điển hình với cơ cấu quản trị minh bạch, công bố thông tin đầy đủ và có thể cả việc trả cổ tức đều đặn.
Đó không phải là dấu hiệu của sự suy tàn, mà là sự trưởng thành tất yếu theo xu hướng thời đại, hay là một kết thúc hợp lý và đáng trân trọng cho sự nghiệp phi thường của Warren Buffett - người đã chứng minh rằng chủ nghĩa tư bản có thể vừa sinh lời vừa tuân theo những nguyên tắc bền vững và sáng tạo.
Tham khảo CNBC, The Economist
