Thời điểm gần đây, nhiều vụ án lừa đảo đội lốt dự án tiền mã hoá được Công An Việt Nam đưa ra ánh sáng. Đơn cử có vụ án Paynetcoin cùng hệ sinh thái với quy mô hàng tỷ USD, hay sàn tiền ảo Matrix Chain (MTC) với số tiền lên tới 10.000 tỷ VNĐ. Cùng Coin2140 tìm hiểu cách các dự án lừa đảo đa cấp này hoạt động như thế nào và các dấu hiệu để phòng tránh đầu tư vào các dự án này.
Đọc thêm: Phú Thọ triệt phá mạng lưới lừa đảo tiền mã hóa quy mô hàng tỷ USD
Lừa đảo đa cấp (Ponzi) là gì?
Ponzi là hình thức lừa đảo tài chính mà người đứng đầu hứa hẹn trả lãi suất cao cho nhà đầu tư, nhưng thực tế, lãi suất này được lấy từ tiền của người mới tham gia. Mô hình ponzi (ponzi scheme) chỉ sụp đổ khi kẻ đứng đầu bỏ trốn hoặc hàng loạt nhà đầu tư yêu cầu rút tiền.
Trong thị trường crypto, ponzi là một trong những hình thức lừa đảo phổ biến và gây tổn thất nghiêm trọng lên đến hàng tỷ USD của nhà đầu tư như OneCoin, BitConnect, FTX...
Đọc thêm: Sam Bankman-Fried: Từ người hùng thành kẻ tội đồ
Vì sao mô hình ponzi xảy ra trong thị trường tiền mã hoá?
Thuật ngữ “Ponzi” lần đầu xuất hiện vào năm 1920, được đặt tên theo kẻ lừa đảo khét tiếng người Ý “Charles Ponzi”. Ông ta đã lừa đảo hơn 15 triệu USD từ hàng ngàn nạn nhân trên khắp nước Mỹ từ phi vụ kinh doanh tem phiếu.
Kể từ đó, mô hình ponzi trở nên nổi tiếng và diễn ra trên khắp mọi nơi như: siêu lừa đảo Bernard Madoff với quy mô lên đến 20 tỷ USD, Stanford (tỷ phú người Mỹ) đã lừa hơn 30,000 người với khoảng 7 tỷ USD...
Xét đến thị trường tiền mã hoá, con số thiệt hại từ các dự án lừa đảo theo mô hình ponzi tăng mạnh theo thời gian, dù thị trường này chỉ mới tồn tại 17 năm. Theo dữ liệu từ Ponzi Tracker, chỉ tính riêng trong năm 2022 đã có hơn 60 kế hoạch ponzi bị cáo buộc với tổng số tiền lừa đảo lên đến 3,25 tỷ USD, và chỉ trong ngành tiền mã hoá, con số này đã tăng gần 200% so với năm 2021, từ 907 triệu USD lên 2,57 tỷ USD.
Dưới đây là một số nguyên nhân mà ponzi phổ biến trong thị trường crypto:
-
Tính bảo mật: Thị trường tiền điện tử được ví như “thiên đường của kẻ ẩn danh” bởi đặc tính bảo mật thông tin của người dùng. Điều này khiến kẻ lừa đảo dễ dàng thực hiện hành vi của mình mà không bị truy xuất thông tin.
-
Chưa có hành lang pháp lý rõ ràng: Hầu hết chính phủ các quốc gia đều chưa công nhận và có hành lang pháp lý rõ ràng đối với thị trường crypto. Vì vậy, khi người dùng rơi vào bẫy của các dự án lừa đảo ponzi, họ gần như bị mất trắng tài sản.
-
Thị trường non trẻ: Kiến thức về thị trường crypto vẫn liên tục cập nhật và cũng chưa được phổ biến, dẫn đến việc các nhà đầu tư tham gia thị trường với tâm lý FOMO chứ chưa trang bị đầy đủ kiến thức. Sự thiếu kinh nghiệm và kỳ vọng về lợi nhuận cao khiến nhà đầu tư dễ dàng rơi vào các mô hình lừa đảo ponzi.
Vì sao người dùng lại bị sập bẫy ponzi?
Phần lớn các nhà đầu tư vào thị trường crypto với mục đích tìm kiếm lợi nhuận và sẽ quan tâm tới 2 thông tin:
-
ROI: đại diện cho số lợi nhuận nhà đầu tư có thể thu về từ khoản vốn ban đầu. Tỷ lệ ROI có ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định đầu tư của người tham gia. Nếu ROI cao, người tham gia thường có xu hướng dễ dàng mở rộng danh mục đầu tư và ngược lại. Thông thường các dự án lừa đảo ponzi sẽ đưa ra mức ROI rất cao để thu hút nhà đầu tư rót vốn.
-
Tỷ lệ rủi ro: Khi tỷ lệ rủi ro quá cao, các nhà đầu tư có thể mất một phần hoặc toàn bộ khoản đầu tư của mình, khi đó ROI sẽ có giá trị âm.
Về bản chất, bất cứ khoản đầu tư trong bất kỳ thị trường tài chính nào cũng mang tỷ lệ rủi ro nhất định. Nhưng do ROI được hứa hẹn quá hấp dẫn, lên tới hàng chục hoặc hàng trăm phần trăm, nên nhiều nhà đầu tư vẫn bị sập bẫy mà thường bỏ qua tỷ lệ rủi ro.
Dấu hiệu nhận biết mô hình Ponzi trong crypto
Ponzi trong crypto tồn tại dưới rất nhiều hình thức. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu nhận biết rõ ràng các dự án ponzi như sau:
-
Lợi nhuận đầu tư cao đi cùng rủi ro thấp: Thực tế, bất kỳ hành động đầu tư nào đều có tỷ lệ rủi ro nhất định. Tuy nhiên trong khi quảng bá cho các sản phẩm, các chủ dự án chỉ nhấn mạnh về lợi nhuận cao và “cam kết” không có rủi ro, thì đây là một câu hỏi lớn thể hiện dự án này có dấu hiệu ponzi
-
ROI ổn định hoặc cố định: Không có thị trường tài chính nào đảm bảo lợi nhuận ổn định, do lợi nhuận phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình hình kinh tế vĩ mô, kết quả kinh doanh đơn vị…Khi một dự án cam kết được một tỷ suất lợi nhuận lớn gấp nhiều lần so với mức trung bình trên thị trường, dự án đó hoàn toàn có thể là dự án ponzi đang cố sử dụng ROI để lừa nhà đầu tư bỏ tiền vào
-
Sản phẩm/chiến lược kinh doanh mơ hồ: Kẻ lừa đảo ponzi thông thường tập trung vào tâm lý thay vì lên kế hoạch kinh doanh cụ thể và chi tiết. Do đó, bất kỳ dự án nào không thể chứng minh hoạt động kinh doanh hay sản phẩm, dịch vụ rõ ràng, thì đó chắc chắn là dự án lừa đảo.
-
Tổ chức hội thảo kêu gọi đầu tư: Thông thường các dự án crypto sẽ gọi vốn qua các vòng gọi vốn của các quỹ đầu tư hoặc gọi vốn công khai (IDO/ICO). Việc một dự án tổ chức nhiều hội thảo kêu gọi đầu tư, đặc biệt nhắm vào các nhà đầu tư đến từ nông thôn hay các người già, thì gần như chắc chắn đó là một dự án lừa đảo
-
Liên tục yêu cầu đầu tư thêm tiền: Các chân rết dự án ponzi lừa đảo thường xuyên yêu cầu nhà đầu tư thêm tiền vào dự án với các lời hứa hẹn về lãi trả định kỳ hay sắp hết giá tốt để đầu tư, khiến nhà đầu tư FOMO và tiếp tục bỏ tiền vào để hưởng lợi nhuận.
Cách phòng tránh lừa đảo Ponzi trong ngành crypto
Trong thị trường truyền thống, chính phủ các quốc gia đã đưa ra nhiều quy định để xử phạt những dự án lừa đảo tiền của nhà đầu tư, các khung hình phạt tùy theo mức độ vi phạm. Tuy nhiên, thị trường crypto chưa có quy định và khung pháp lý rõ ràng. Vì vậy, dưới góc độ cá nhân, nhà đầu tư vẫn nên lưu ý một số cách để hạn chế rủi ro bị “sập bẫy” ponzi.
Đầu tiên, luôn cẩn trọng trước những cơ hội trên trời rơi xuống. Bất kỳ cơ hội đầu tư nào cũng có những rủi ro đi kèm, nguyên tắc high risk - high return hầu như đúng trong tất cả các thị trường.
Thứ hai, luôn đặt ra nghi vấn và tìm hiểu thật kỹ thông tin trước khi ra quyết định đầu tư, tránh việc đầu tư vội vàng theo sự kêu gọi từ KOL, người thân, gia đình.... Hãy là nhà đầu tư thông thái và hiểu rõ những cơ hội mình tham gia bằng cách: tìm hiểu whitepaper, nghiên cứu thông tin dự án, đội ngũ, công nghệ…
Cuối cùng, hãy trang bị kiến thức trước khi thực sự đầu tư vào một mô hình hay sản phẩm nào đó. Đừng vì quảng cáo về lợi nhuận hay những lời mời chào hấp dẫn khiến bạn bị FOMO mà quyết định đầu tư.
Trên đây chỉ là một số thông tin có thể giúp nhà đầu tư hạn chế rủi ro gặp phải dự án ponzi trong ngành crypto. Do đó, nhà đầu tư hãy luôn cập nhật các thông tin và học hỏi những cách hiệu quả khác để bảo vệ bản thân mình.
