Trong thế giới tiền mã hóa, chắc hẳn không ít lần bạn rơi vào tình cảnh trớ trêu khi vừa đặt lệnh mua một đồng Altcoin tiềm năng, giá lập tức quay đầu giảm mạnh như thể thị trường đang chống lại bạn. Nhiều nhà đầu tư cá nhân vội vã kết luận đây là âm mưu thao túng của "nhà cái" hay các "cá mập". Tuy nhiên, sự thật đằng sau những biến động khó chịu này lại nằm ở một cơ chế toán học lạnh lùng mà các Market Maker (Nhà tạo lập thị trường) buộc phải tuân thủ để tồn tại.
Bài viết này sẽ vén màn bí mật về hệ thống báo giá của Market Maker (MM), giúp bạn hiểu rằng việc giá chạy ngược chiều lệnh đặt của bạn không phải là cảm tính, mà là kết quả của mô hình quản trị rủi ro mang tên Avellaneda–Stoikov.
Market Maker là ai và họ sợ điều gì?
Trước khi đi sâu vào kỹ thuật, chúng ta cần xác định rõ vị thế của Market Maker. Trái với suy nghĩ phổ biến rằng MM là những kẻ đánh bạc với thị trường, thực tế họ là những người cung cấp thanh khoản trung lập. Trong một môi trường lý tưởng, MM không quan tâm giá lên hay xuống, họ kiếm lợi nhuận từ chênh lệch giá mua - bán (spread).
Chính vì bản chất trung lập, rủi ro lớn nhất của MM là sự dự trữ. Việc nắm giữ quá nhiều một đồng coin (vị thế Long) hoặc bán khống quá nhiều (vị thế Short) đều đẩy MM vào tình thế nguy hiểm nếu giá thị trường biến động mạnh. Do đó, mọi hành động của MM đều nhằm mục đích đưa kho hàng của họ về trạng thái cân bằng. Khi bạn đặt lệnh và phá vỡ sự cân bằng đó, hệ thống của MM sẽ tự động kích hoạt cơ chế phòng vệ. Đó chính là lúc "lời nguyền" giá giảm bắt đầu.
Vũ khí tự vệ số 1 - Cơ chế lệch giá
Hãy tưởng tượng bạn đặt một lệnh mua lớn vào thị trường. Đối ứng với lệnh mua của bạn, MM buộc phải bán ra và trở thành người nắm giữ vị thế Short (bán khống). Lúc này, MM đang chịu rủi ro nếu giá tiếp tục tăng.
Để bảo vệ mình và nhanh chóng lấp đầy lại kho hàng đã bán, MM sẽ thực hiện hành động "lệch giá". Họ chủ động hạ thấp mức giá chào mua và chào bán. Động thái này mang lại hai tác dụng: Một là thu hút những người bán khác bán lại coin cho MM (giúp MM đóng vị thế Short), Hai là ngăn chặn các lệnh mua mới tiếp tục đổ vào làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt hàng.
Kết quả là ngay sau khi bạn mua xong, bạn thấy giá trên bảng điện tử tụt xuống. Không phải ai đó đang cố tình dìm giá, đơn giản là MM đang hạ giá để "gom hàng" bù lại số lượng họ vừa bán cho bạn.
Vũ khí tự vệ số 2 - Giãn biên độ
Trong trường hợp kho hàng của MM mất cân đối nghiêm trọng hoặc thị trường biến động quá mạnh, chỉ hạ giá thôi là chưa đủ. Lúc này, MM sẽ sử dụng công cụ mạnh hơn là nới rộng khoảng cách giữa giá mua và giá bán.
Hành động này giúp MM giảm thiểu xác suất khớp lệnh để tránh rủi ro tăng thêm, đồng thời nếu có giao dịch diễn ra, biên lợi nhuận thu được sẽ cao hơn để bù đắp cho những nguy cơ họ đang phải gánh chịu. Đây là lý do tại sao trong những lúc thị trường hoảng loạn hoặc ở những đồng coin thanh khoản thấp, bạn sẽ thấy chênh lệch giá mua bán bị giãn ra rất lớn.
Công thức toán học đằng sau sự "thao túng"
Mọi hành động trên không phải do con người quyết định theo cảm hứng, mà được vận hành bởi các thuật toán dựa trên mô hình "Định giá dựa trên dự trữ" (Inventory-based pricing). Giá mà bạn khớp lệnh thực chất được gọi là "Giá đã được đặt" (Reservation Price), được tính toán đại khái theo nguyên lý:
Không cần đi sâu vào phương trình vi phân phức tạp, bạn chỉ cần nắm được cốt lõi: Giá chào mua bán tốt nhất luôn xoay quanh Giá bảo lưu. Khi dự trữ (q) thay đổi do lệnh mua của bạn, Giá bảo lưu thay đổi theo, kéo theo toàn bộ bảng giá dịch chuyển. Hiểu đơn giản, chính dòng lệnh của bạn đã làm thay đổi tham số rủi ro của thị trường, và giá di chuyển là phản ứng tất yếu của thuật toán để đưa dự trữ về 0.
Tại sao nhà đầu tư cá nhân luôn là "nạn nhân"?
Lý do nhà đầu tư nhỏ lẻ thường xuyên gặp phải tình trạng "vừa mua thì giá giảm" chủ yếu đến từ thói quen giao dịch. Phần lớn nhà đầu tư cá nhân thường sử dụng lệnh thị trường thay vì lệnh giới hạn, tập trung vốn vào một lệnh duy nhất và thực hiện mua bán một cách lộ liễu.
Đặc biệt ở các đồng Altcoin có thanh khoản kém, một lệnh mua vài ngàn USD của bạn cũng có thể là một cú sốc lớn đối với kho hàng của MM. Trong các tài sản lớn như Bitcoin, lệnh của bạn có thể được triệt tiêu bởi các lệnh đối ứng tự nhiên khác. Nhưng với Altcoin, bạn chính là đối thủ trực tiếp làm lệch cán cân của MM. Và như đã phân tích, MM không muốn triệt hạ bạn, họ chỉ đang cố gắng phòng vệ bằng cách đẩy giá ngược lại hướng bạn đi.
Chiến thuật "nương theo dòng nước" để tối ưu vị thế
Hiểu được cơ chế vận hành của MM, nhà đầu tư thông minh có thể biến "kẻ thù" thành trợ thủ. Thay vì dồn toàn bộ vốn cho một lệnh mua lớn (ví dụ 1.000 USD) và chịu trận khi giá giảm, bạn có thể chia nhỏ dòng vốn.
Hãy thử bắt đầu với một lệnh nhỏ khoảng 100 USD. Hệ thống MM ghi nhận sự thay đổi nhỏ trong dự trữ và sẽ tự động điều chỉnh giá giảm xuống nhẹ để bù đắp. Lúc này, bạn tiếp tục thực hiện lệnh mua tiếp theo ở mức giá thấp hơn. Bằng cách chia nhỏ và kiên nhẫn, bạn tận dụng chính thuật toán giảm giá của MM để có được mức giá trung bình tốt hơn nhiều so với việc mua hết trong một lần.
Hy vọng những kinh nghiệm trên về cách hoạt động giá của Market Maker sẽ giúp bạn cảm thấy tự tin hơn trong việc đầu tư trong thị trường crypto, ắt hẳn sẽ còn nhiều bí mật chưa được khám phá trong giới tạo lập thị trường, nhưng có thể nói những "mánh khoé" của họ đang ngày càng lộ rõ và việc của những nhà đầu tư thông minh là nhìn nhận thật nhanh và nắm bắt lấy cơ hội đó.
