Layer 2 là gì? Ưu và nhược điểm của các dự án Layer 2 ở thời điểm hiện tại

Blockchain được xem như một trong những phát minh có sức ảnh hưởng lớn nhất của thời đại số, hứa hẹn thay đổi cách thức con người giao dịch, lưu trữ và trao đổi dữ liệu. Từ tài chính, thương mại điện tử cho đến nghệ thuật số, công nghệ này đã tạo nên những thay đổi quan trọng. Thế nhưng, giống như Internet trong giai đoạn sơ khai, blockchain vẫn gặp phải những rào cản lớn. Vấn đề nằm ở khả năng mở rộng hạn chế, chi phí giao dịch cao và tốc độ xử lý chậm. Đây là những yếu tố cản trở việc phổ cập blockchain ra đời sống.

Chính vì thế, sự ra đời của Layer 2 được ví như một bước ngoặt mang tính cách mạng. Các giải pháp Layer 2 được xem như tuyến cao tốc chạy song song với blockchain gốc, giúp lưu lượng giao dịch trở nên nhanh hơn, chi phí rẻ hơn và mang lại trải nghiệm dễ chịu hơn cho người dùng phổ thông.

Layer 2 là gì?

Layer 2 là thuật ngữ chỉ những giải pháp công nghệ được phát triển bên trên blockchain gốc (Layer 1). Thay vì chỉnh sửa trực tiếp cấu trúc của Layer 1, các giải pháp này xử lý phần lớn giao dịch trên một lớp riêng biệt, sau đó tổng hợp dữ liệu và gửi về blockchain gốc để xác nhận cuối cùng. Cách làm này giúp giảm tải khối lượng công việc cho chuỗi chính, đồng thời cải thiện tốc độ và giảm đáng kể chi phí.

Hãy hình dung blockchain gốc giống như một quốc lộ luôn trong tình trạng quá tải. Nếu tất cả các xe đều phải đi trên đó, tắc nghẽn là điều không thể tránh khỏi. Layer 2 chính là tuyến cao tốc chạy song song, nơi phương tiện có thể di chuyển nhanh hơn, trước khi quay trở lại quốc lộ để hoàn tất thủ tục xác nhận.

Vì sao Layer 2 ra đời?

Bitcoin và Ethereum là hai blockchain lớn nhất hiện nay,  được thiết kế với tiêu chí phi tập trung và bảo mật lên hàng đầu. Điều này khiến chúng phải đánh đổi hiệu suất xử lý. Ethereum chỉ có thể xử lý khoảng 16,8 giao dịch mỗi giây, trong khi Visa có khả năng xử lý tới hơn 24.000. Khi nhu cầu tăng cao, phí gas trên Ethereum có thể vọt lên tới hàng chục USD khiến những giao dịch nhỏ lẻ trở nên bất hợp lý.

Thêm vào đó, tốc độ xác nhận giao dịch kéo dài từ vài giây đến vài phút làm cho blockchain khó cạnh tranh với hệ thống thanh toán truyền thống. Chính những hạn chế này đã ngăn công nghệ blockchain bứt phá để phục vụ hàng triệu, hàng tỷ người dùng cùng lúc. Và đó cũng là lý do các giải pháp Layer 2 ra đời, nhằm gỡ bỏ những “nút thắt cổ chai” trong hạ tầng blockchain.

Đọc thêm: Ethereum là gì? Tìm hiểu những thông tin cần thiết để đầu tư Ethereum

Bức tranh phát triển hiện tại

Ngày nay, Layer 2 đã trở thành một trong những lĩnh vực phát triển nhanh nhất trong ngành công nghiệp blockchain. Đặc biệt trên Ethereum, blockchain phổ biến nhất cho các ứng dụng phi tập trung. Hàng loạt dự án Layer 2 được phát triển trên Ethereum như Optimism, Arbitrum, zkSync hay StarkNet đang thu hút dòng vốn khổng lồ cùng cộng đồng phát triển sôi động.

Trong lĩnh vực tài chính phi tập trung (DeFi), Layer 2 đang giúp các sàn giao dịch phi tập trung, nền tảng cho vay hay các giao thức hoán đổi xử lý khối lượng khổng lồ giao dịch với tốc độ nhanh và chi phí thấp. Với NFT, Layer 2 cho phép việc mint và giao dịch rẻ hơn mà nhờ đó nghệ sĩ và nhà sưu tập dễ dàng tiếp cận hơn.

Trong mảng thanh toán, nhiều chuyên gia kỳ vọng Layer 2 có thể giúp blockchain cạnh tranh trực tiếp với Visa hay PayPal. Ngoài ra, lĩnh vực trò chơi và thực tế ảo cũng đang hưởng lợi khi Layer 2 cho phép hàng triệu giao dịch trong game diễn ra mượt mà, không bị cản trở bởi phí quá cao.

Sự cạnh tranh giữa các giải pháp Layer 2 còn là động lực cho sáng tạo. Mỗi dự án đều nỗ lực tìm ra cách tối ưu hơn, nhanh hơn và an toàn hơn, tạo nên một hệ sinh thái đa dạng và không ngừng tiến hóa.

Sự khác biệt giữa Layer 1 và Layer 2

Layer 1 là nền móng cốt lõi, nơi thiết lập quy tắc, xử lý và lưu trữ toàn bộ dữ liệu. Các blockchain như Bitcoin, Ethereum hay Solana đều thuộc lớp này. Điểm mạnh của Layer 1 nằm ở tính bảo mật và mức độ phi tập trung cao. Tuy nhiên, chính đặc điểm này lại làm hạn chế khả năng mở rộng, khiến tốc độ giao dịch chậm và phí cao.

Layer 2 không thay thế Layer 1 mà bổ sung cho nó. Với việc xử lý phần lớn giao dịch bên ngoài chuỗi chính, Layer 2 giúp cải thiện hiệu suất, giảm phí và tăng tốc độ giao dịch. Những dự án tiêu biểu ở lớp này là Optimism, Arbitrum, Lightning Network hay zkSync. Có thể nói, Layer 1 và Layer 2 giống như nền móng và phần mở rộng của một tòa nhà. Nền móng giữ sự ổn định, trong khi phần mở rộng giúp tòa nhà rộng rãi, tiện dụng hơn.

Các giải pháp Layer 2 phổ biến

Một trong những giải pháp đầu tiên và nổi bật là State Channels. Đây là hình thức cho phép hai hoặc nhiều bên mở một kênh giao dịch riêng ngoài chuỗi, thực hiện trao đổi không giới hạn và chỉ ghi kết quả cuối cùng lên blockchain. Lightning Network trên Bitcoin và Raiden Network trên Ethereum là những ví dụ điển hình.

Một giải pháp khác là Rollups, trong đó nhiều giao dịch được gom lại, xử lý ngoài chuỗi rồi gửi về chuỗi chính. Có hai biến thể: Optimistic Rollups (như Optimism, Arbitrum) và Zero-Knowledge Rollups (như zkRollup, StarkNet). Optimistic Rollups giả định mọi giao dịch đều hợp lệ và chỉ kiểm tra khi có tranh chấp, trong khi Zero-Knowledge Rollups dùng bằng chứng mật mã để xác minh ngay từ đầu, nhờ đó tốc độ nhanh hơn và bảo mật cao hơn.

Ngoài ra còn có Sidechains, tức là các blockchain phụ chạy song song với blockchain chính, có thể vận hành theo quy tắc riêng nhưng vẫn gắn kết với Layer 1. Liquid Network (cho Bitcoin) và xDai (cho Ethereum) là những minh chứng rõ rệt.

Đọc thêm: Tìm hiểu về Starknet, giải pháp mở rộng thế hệ mới cho Ethereum

Các dự án nổi bật và cơ hội airdrop

Sức hấp dẫn của Layer 2 không chỉ nằm ở công nghệ mà còn ở cơ hội tài chính. Trong quá khứ, việc trải nghiệm các dự án Layer 2 đã mang lại cho người dùng những khoản airdrop giá trị từ 1.000 đến 10.000 USD mỗi ví, điển hình là Arbitrum và Optimism. Điều này khiến cộng đồng ngày càng quan tâm đến các dự án mới.

Linea Network, do ConsenSys phát triển, đang cho phép người dùng tích lũy XP, được cho là yếu tố quan trọng để nhận airdrop trong tương lai. Base Network, được Coinbase xây dựng, tuyên bố không phát hành token nhưng chính điều này càng làm cộng đồng tin rằng một đợt airdrop lớn có thể xảy ra, tương tự trường hợp của Arbitrum.

Ưu điểm và hạn chế của Layer 2

Điểm mạnh lớn nhất của Layer 2 nằm ở khả năng mở rộng. Nó cho phép blockchain xử lý hàng triệu giao dịch với chi phí thấp, từ đó mang lại trải nghiệm mượt mà cho người dùng. Ngoài ra, Layer 2 còn giúp blockchain hỗ trợ nhiều loại ứng dụng phức tạp hơn, từ tài chính, trò chơi cho tới thương mại điện tử. Một ưu điểm khác là Layer 2 vẫn kế thừa được mức độ bảo mật nhất định từ Layer 1, nhờ vậy duy trì sự tin cậy cho toàn hệ thống.

Tuy nhiên, những hạn chế cũng không thể bỏ qua. Thiết kế và triển khai Layer 2 phức tạp hơn nhiều so với blockchain gốc, đòi hỏi kỹ thuật chuyên sâu. Bên cạnh đó, vì phụ thuộc vào Layer 1 để xác nhận cuối cùng nên hiệu suất của Layer 2 đôi khi vẫn bị ảnh hưởng. Một thách thức khác là khả năng tương tác, hiện nay chưa có tiêu chuẩn chung để các Layer 2 liên kết với nhau trơn tru, dẫn đến tình trạng phân mảnh thanh khoản.

Ngoài ra việc có quá nhiều Layer 2 trên thị trường đang chia nhỏ miếng bánh trong lĩnh vực này, người dùng thay vì tập trung vào 1 hoặc 2 dự án chính lại phải chia nhỏ ra để sử dụng các Dapp phù hợp. Tình trạng này dẫn đến nhiều Layer 2 trở thành "Layer 2 chết"

Triển vọng và thách thức phía trước

Trong tương lai, Layer 2 không chỉ dừng lại ở Ethereum. Các blockchain khác như Bitcoin, Solana hay Cardano đều có thể phát triển giải pháp riêng để nâng cao hiệu quả. Khi các tiêu chuẩn tương tác được hoàn thiện, người dùng sẽ dễ dàng chuyển đổi giữa các Layer 2, tối ưu hóa trải nghiệm và sử dụng vốn hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, đi kèm tiềm năng là những thách thức đáng lo ngại. Vấn đề bảo mật luôn được đặt lên hàng đầu, bởi những vụ tấn công như Ronin Network với thiệt hại hơn 600 triệu USD đã cho thấy mức độ rủi ro. Ngoài ra, giao diện và trải nghiệm người dùng của nhiều dự án Layer 2 vẫn còn phức tạp, chưa thân thiện với đại chúng. Cuối cùng, việc thiếu tiêu chuẩn chung khiến sự phân mảnh trong hệ sinh thái Layer 2 vẫn là một trở ngại lớn.

Kết luận

Layer 2 có thể coi là chìa khóa để blockchain bứt phá khỏi những giới hạn hiện tại. Nó không chỉ cải thiện tốc độ và giảm chi phí mà còn mở ra khả năng để blockchain tiến gần hơn tới ứng dụng đại trà. Với sự phát triển mạnh mẽ của các dự án hiện nay, Layer 2 hứa hẹn sẽ đóng vai trò trung tâm trong việc đưa crypto từ một công nghệ của giới đầu tư trở thành hạ tầng công nghệ cho hàng tỷ người dùng toàn cầu.