DeFi (Tài chính phi tập trung) đã được ca ngợi như một cuộc cách mạng tài chính sẵn sàng thay đổi toàn bộ cục diện ngành. Hẳn bạn đã quen thuộc với những điểm hấp dẫn chính của DeFi như tính minh bạch, tính bất biến và tính phi tín nhiệm.
Nhưng có một góc khuất đang tồn tại ngay dưới bề mặt của "thiên đường minh bạch" này: đó là sự thiếu vắng của một lớp ẩn danh thực sự. Mặc dù các giao dịch DeFi là "giả danh" (pseudonymous) – tức là chỉ liên kết với một địa chỉ ví chứ không phải tên thật – bản chất công khai và vĩnh viễn của blockchain đồng nghĩa rằng chỉ cần đủ nỗ lực, bất kỳ giao dịch nào cũng có thể bị truy vết, phân tích và cuối cùng là liên kết với một danh tính ngoài đời thực.
Đọc thêm: Bạn muốn thu nhập thụ động từ USDT? Hãy đến với sản phẩm mới giữa Plasma và Binance
Ảo tưởng về quyền riêng tư
Đối với người dùng DeFi thông thường, trải nghiệm có vẻ rất riêng tư. Bạn kết nối ví, hoán đổi vài loại token và cung cấp thanh khoản cho một giao thức. Tất cả những gì thế giới thấy chỉ là một chuỗi ký tự thập lục phân, hay còn gọi là địa chỉ công khai của bạn. Nhưng đây là một lớp vỏ bọc mong manh. Các công ty phân tích blockchain và ngay cả những người quan sát thông thường cũng có thể ghép nối các mảnh dữ liệu công khai này để tái tạo lại toàn bộ lịch sử tài chính của một người dùng.
Hãy hình dung thế này: địa chỉ ví của bạn giống như số nhà. Bất kỳ ai cũng có thể thấy những gì được giao đến nhà bạn, khi nào và từ ai. Họ cũng có thể thấy bạn gửi đi những gì và cho ai.
Theo thời gian, một hồ sơ chi tiết về đời sống tài chính của bạn có thể được dựng nên. Họ sẽ biết bạn sử dụng giao thức nào, khối lượng giao dịch bao nhiêu, tổng giá trị danh mục đầu tư và thậm chí cả chiến lược giao dịch của bạn. Đây không chỉ là mối lo ngại đối với những "cá voi" có ảnh hưởng lớn; nó ảnh hưởng đến mọi người dùng.
Sự thiếu riêng tư này dẫn đến những hệ quả hữu hình:
-
Chạy trước lệnh (Front-running) và MEV: Nếu không có sự riêng tư, các giao dịch lớn giống như một tấm biển quảng cáo nhấp nháy. Những kẻ tinh vi, thường sử dụng bot tự động, có thể theo dõi mempool (khu vực chờ xử lý giao dịch) để tìm các lệnh lớn. Sau đó, họ đặt lệnh của mình ngay trước lệnh của bạn để kiếm lời từ sự biến động giá mà chính bạn tạo ra. Hoạt động này, được gọi là Giá trị Khai thác Tối đa (Maximal Extractable Value - MEV), gây thiệt hại hàng tỷ đô la cho người dùng mỗi năm.
-
Các cuộc tấn công có chủ đích: Việc biết rõ danh mục đầu tư và hoạt động trên chuỗi của một người dùng biến họ thành mục tiêu. Một kẻ xấu có thể xác định người dùng sở hữu một lượng lớn token cụ thể và cố gắng lừa đảo (phishing) họ hoặc khai thác một lỗ hổng trong giao thức mà họ đang sử dụng.
-
Sự xói mòn của tính hoán đổi (Fungibility): Tính hoán đổi là nguyên tắc mà mỗi đơn vị của một loại tiền tệ có thể được thay thế cho một đơn vị khác. Trong thế giới blockchain minh bạch, nguyên tắc này bị phá vỡ. Nếu một token đã từng được sử dụng trong một giao dịch liên quan đến một thực thể bị trừng phạt hoặc một vụ hack, nó có thể bị xem là "dính bẩn" và bị các sàn giao dịch tập trung từ chối, ngay cả khi chủ sở hữu hiện tại hoàn toàn vô tội. Điều này tạo ra một hệ thống hai cấp, nơi một số token có giá trị hơn những token khác chỉ vì lịch sử của chúng.
It’s a gutsy post by Toly because everybody larps like privacy matters in crypto. So he’ll get fud. In reality he’s completely right. Privacy may even be the antithesis of crypto. Every transaction you’ve ever made can be easily traced. Only cash offers (some) privacy these days. pic.twitter.com/w0K5qBQJVO
— Beanie (@beaniemaxi) August 18, 2025
Một số ý kiến về quyền riêng tư trong thị trường crypto nói chung và DeFi nói riêng.
Rào cản đối với các tổ chức
Đối với các nhà đầu tư tổ chức lớn như quỹ hưu trí, quỹ tài sản quốc gia và các văn phòng gia đình, việc thiếu ẩn danh là một rào cản không thể vượt qua. Tài chính truyền thống (TradFi) hoạt động dựa trên nguyên tắc minh bạch có chọn lọc. Họ phải chứng minh khả năng thanh toán và tuân thủ quy định với các cơ quan quản lý và kiểm toán viên, nhưng các chiến lược giao dịch và vị thế của khách hàng luôn được giữ bí mật tuyệt đối.
Trong thế giới minh bạch của DeFi, điều này là không thể. Hãy tưởng tượng các vị thế giao dịch của quỹ Bridgewater Associates bị mọi đối thủ cạnh tranh nhìn thấy trong thời gian thực. Trong TradFi, đây sẽ là hành vi gian lận chứng khoán, nhưng trong DeFi, đó chỉ là một ngày bình thường. Đây không phải là một vấn đề "đặc thù của crypto"; đó là một xung đột cơ bản giữa một sổ cái minh bạch và các yêu cầu hoạt động của tài chính chuyên nghiệp. Nếu không có lớp bảo mật riêng tư, việc các tổ chức tài chính chấp nhận DeFi sẽ vẫn chỉ là một giấc mơ xa vời.
There are many first-principle truths that exist outside of the crypto-native bubble
— Robbie Petersen (@robbiepetersen_) August 19, 2025
One of those truths is that institutions will never transact on public blockchains in the absence of enshrined privacy
There are actual regulatory requirements around client data…
Bài viết về các tổ chức tài chính lớn trên thế giới đang né tránh blockchain của Robbie Petersen (Nhà đầu tư của quỹ Dragonfly).
Đọc thêm: Khối lượng vay mượn trên hệ sinh thái DeFi của Ethereum liên tục lập đỉnh mới
Các công nghệ tăng cường quyền riêng tư
Cộng đồng DeFi nhận thức rõ vấn đề này và một làn sóng công nghệ mới đang nổi lên để giải quyết nó. Các giải pháp thường thuộc về một vài loại chính:
-
Các dịch vụ trộn (Mixer) Blockchain: Các dịch vụ này gộp tiền điện tử từ nhiều người dùng lại, xáo trộn chúng, sau đó gửi đến các địa chỉ đích. Mục tiêu là phá vỡ liên kết trên chuỗi giữa nguồn và đích. Ví dụ nổi bật nhất là Tornado Cash, đã sử dụng bằng chứng không kiến thức (zero-knowledge proofs) để tăng cường các tính năng riêng tư. Tuy nhiên, các cuộc đàn áp pháp lý và quy định đối với Tornado Cash đã cho thấy rằng dù công nghệ có thể hoạt động, nhưng bối cảnh pháp lý cho các dịch vụ như vậy lại đầy rủi ro.
-
Các giải pháp Layer-2 và giao thức bảo vệ quyền riêng tư: Thay vì là một tiện ích bổ sung, một thế hệ mới các giải pháp Layer-2 và giao thức đang được xây dựng với quyền riêng tư là cốt lõi. Các dự án như Aztec và các giao thức trong hệ sinh thái Cosmos đang tận dụng mật mã học tiên tiến để tạo ra môi trường nơi các giao dịch có thể được xác minh mà không tiết lộ thông tin nhạy cảm.
-
Bằng chứng không kiến thức (Zero-Knowledge Proofs - ZKPs): Đây được cho là giải pháp hứa hẹn và mạnh mẽ nhất. ZKP là một phương pháp mật mã cho phép "người chứng minh" thuyết phục "người xác minh" rằng một tuyên bố là đúng mà không tiết lộ bất kỳ thông tin nào ngoài tính hợp lệ của chính tuyên bố đó.
Trong bối cảnh DeFi, ZKP có thể được sử dụng để chứng minh nhiều điều mà không cần tiết lộ dữ liệu cơ bản. Ví dụ:
-
Chứng minh người dùng trên một độ tuổi nhất định mà không tiết lộ ngày sinh của họ.
-
Chứng minh một ví có đủ tiền để thực hiện giao dịch mà không tiết lộ số dư chính xác.
-
Chứng minh một giao dịch là hợp lệ mà không tiết lộ người gửi, người nhận hoặc số tiền.
Công nghệ này cho phép một mô hình mới về "tiết lộ có chọn lọc", nơi người dùng có thể kiểm soát thông tin họ tiết lộ và tiết lộ cho ai. Các Layer-2 dựa trên ZK, như zkSync và StarkWare, đang ngày càng phát triển mạnh mẽ nhờ khả năng cung cấp cả khả năng mở rộng và quyền riêng tư nâng cao.
Decentralization isn't a good argument for DeFi if people lose their life savings.
— Adrian Brink (@adrianbrink) July 3, 2025
Large traders need dark pools to avoid getting hunted.
Retail needs privacy protection too ... but blockchains make every swap visible to MEV bots.@anoma intents can bring privacy to trading.
Anoma là một trong số các dự án nổi bật được phát triển để mang lại quyền riêng tư tuyệt đối cho các giao dịch trên blockchain.
Kết luận
Con đường phía trước cho vấn đề riêng tư của DeFi không phải là một lựa chọn đơn giản giữa minh bạch hoàn toàn và ẩn danh hoàn toàn. Câu chuyện của Tornado Cash đã cho thấy ranh giới mong manh giữa quyền riêng tư của người dùng và sự tuân thủ quy định, đặc biệt là liên quan đến chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CTF).
Tương lai của DeFi có thể sẽ liên quan đến một cách tiếp cận đa sắc thái, tích hợp quyền riêng tư như một tính năng tùy chọn (như trường hợp của PIVX), nhưng thiết yếu. Các giao thức sẽ cần được thiết kế với tiêu chí "riêng tư theo mặc định" đồng thời bao gồm các cơ chế tiết lộ có chọn lọc và có thể xác minh để đáp ứng các yêu cầu quy định. Mô hình kết hợp này, nơi dữ liệu riêng tư được mã hóa và các giao dịch được chứng minh bằng ZKP, nhưng một lệnh của tòa án có thể buộc phải tiết lộ danh tính, có thể là cách duy nhất để cân bằng giữa tinh thần phi tập trung và thực tế của hệ thống tài chính hiện đại.
Góc khuất của DeFi không phải là một lỗi; đó là một thách thức về thiết kế. Giải quyết được nó không chỉ mở khóa nguồn vốn từ các tổ chức mà còn hiện thực hóa lời hứa về một hệ thống tài chính thực sự an toàn và riêng tư cho tất cả mọi người. Làn sóng đổi mới vĩ đại tiếp theo của DeFi sẽ không phải là xây dựng các giao thức nhanh hơn hay rẻ hơn, mà là xây dựng các giao thức thực sự riêng tư, mà không phải hy sinh bản chất phi tín nhiệm và phi tập trung đã làm nên cuộc cách mạng của chúng.
