Mặc dù cung tiền M2 toàn cầu đang đạt cự đại, các chính sách tài khóa và tiền tệ được hướng tới việc cứu nền kinh tế khỏi suy thoái. Tuy nhiên, nghịch lý bắt đầu xuất hiện: mặc cho cung tiền đạt cực đại thì tăng trưởng việc làm đang suy giảm.
Tăng trưởng việc làm sụt giảm, tỷ lệ thất nghiệp vẫn leo thang tại nhiều nền kinh tế lớn – trong đó có Mỹ, dù lãi suất đang ở mức cao. Vậy điều gì đang thực sự xảy ra? Có phải niềm tin vào tiền tệ truyền thống đang lung lay? Và điều đó sẽ dẫn tới một trật tự kinh tế – xã hội mới như thế nào?
M2 đạt đỉnh, lao động vẫn suy yếu: Dòng tiền đang chảy về đâu?
Cung tiền M2 là tổng lượng tiền đại diện cho toàn bộ lương tiền mặt lưu thông và tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 1 năm. Từ năm 2020 đến 2022, tổng cung tiền M2 toàn cầu tăng hơn 20%, riêng tại Mỹ, cung tiền M2 tăng từ khoảng 15.5 nghìn tỷ USD (đầu 2020) lên hơn 21 nghìn tỷ USD vào giữa 2022, theo dữ liệu của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed). Tốc độ bơm tiền này chưa từng có trong lịch sử hiện đại. Các quốc gia phát triển khác như Nhật Bản, EU, Canada... cũng áp dụng chính sách tương tự để chống suy thoái.
Lý thuyết kinh tế truyền thống cho rằng: Khi cung tiền tăng, chi tiêu và đầu tư sẽ kích thích tăng trưởng việc làm. Tuy nhiên, thực tế sau đại dịch cho thấy một kịch bản khác. Dù tiền được bơm ra hàng nghìn tỷ USD, dòng vốn này lại chảy vào các thị trường tài sản (chứng khoán, bất động sản, crypto) thay vì sản xuất, tiêu dùng hay tạo ra việc làm mới.
Thống kê mới nhất (tính đến tháng 7/2025) cho thấy tỷ lệ thất nghiệp tại Mỹ tăng từ 3.7% (cuối 2023) lên 4.2%, trong khi tăng trưởng việc làm hàng tháng đã giảm từ mức trung bình 250.000 việc làm (2023) xuống chỉ còn khoảng 170.000 trong nửa đầu 2025, theo Bộ Lao động Mỹ. Trong khi đó, Châu Âu đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp trung bình 6.5%, cao hơn nhiều so với giai đoạn trước dịch.
Điều này phản ánh một vấn đề cốt lõi: cơ chế truyền dẫn tiền tệ không còn hiệu quả như trước. Doanh nghiệp ngại tuyển dụng trong bối cảnh bất định. Người lao động cũng thay đổi hành vi – ưu tiên làm việc linh hoạt, từ chối công việc truyền thống. Tiền có thể nhiều, nhưng niềm tin và sự ổn định để tạo ra công ăn việc làm thì không.
Fed tiến thoái lưỡng nan: Cắt hay giữ lãi suất?
Trong bối cảnh việc làm suy yếu nhưng lạm phát chưa hạ nhiệt hoàn toàn, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan. Nếu cắt giảm lãi suất quá sớm, rủi ro lạm phát quay lại sẽ trở thành mối đe dọa. Nhưng nếu duy trì lãi suất cao, thị trường lao động và niềm tin tiêu dùng tiếp tục tổn thương.
Khả năng cao Fed sẽ đi theo kịch bản "giữ lãi suất cao lâu hơn", và chỉ nới lỏng thực sự khi hệ thống tín dụng có dấu hiệu sụp đổ. Điều đó càng củng cố sự bất ổn trong nền kinh tế và tâm lý xã hội.
Khủng hoảng niềm tin vào tiền pháp định
Một trong những hệ quả đáng lo ngại nhất là sự suy giảm niềm tin vào chính bản thân đồng tiền pháp định. Khi người dân thấy rằng tiền không còn đảm bảo được giá trị lao động, khi tài sản tích lũy bị bào mòn bởi lạm phát, khi chính sách kinh tế trở nên khó đoán – họ bắt đầu tìm kiếm giải pháp thay thế.
Đây chính là gốc rễ của cuộc khủng hoảng niềm tin tiền tệ: không phải do thiếu tiền, mà do đồng tiền không còn đáng tin cậy để giữ giá trị, phân phối công bằng hay phản ánh thực lực nền kinh tế.
Việc làm và hệ sinh thái giá trị mới
Chúng ta đang bước vào một giai đoạn tái định nghĩa lại khái niệm "việc làm". Khi AI, tự động hóa và mô hình lao động phân tán phát triển mạnh, cấu trúc lao động truyền thống đang bị phá vỡ. Những công việc toàn thời gian, ổn định đang bị thay thế bởi các mô hình gig-work, freelance, thậm chí là những “nghề nghiệp Web3” không bị ràng buộc bởi biên giới, luật lệ hay thuế khóa truyền thống.
Hệ sinh thái giá trị mới đang hình thành – nơi mỗi cá nhân có thể "token hóa" sức lao động, ảnh hưởng, kiến thức hay tài sản số để giao dịch. Tuy nhiên, điều này cũng làm gia tăng sự phân hoá giàu nghèo và bất bình đẳng tiếp cận cơ hội trong xã hội.
Khi tài sản mới thay thế niềm tin cũ - cấu trúc phân hoá xã hội theo kiểu mới
Niềm tin vào đồng tiền truyền thống suy giảm kéo theo sự trỗi dậy của các "tài sản thay thế". Crypto, stablecoin, vàng, đô thị số, dữ liệu cá nhân – tất cả đang được tái định vị như những "tài sản gốc" của thế hệ mới.
Sự dịch chuyển này không chỉ mang tính đầu cơ mà phản ánh nhu cầu tìm kiếm hệ thống lưu trữ giá trị mới – nơi mà tiền không bị bào mòn bởi lạm phát, chính sách và sự can thiệp.
-
Dòng vốn chảy mạnh vào vàng, crypto, và tài sản khan hiếm. Chỉ riêng trong 2024, vốn hóa thị trường crypto toàn cầu tăng từ 1.6 nghìn tỷ USD lên gần 2.5 nghìn tỷ USD.
-
Stablecoin trở thành kênh nắm giữ tài sản phổ biến, với lượng USDT, USDC lưu hành vượt 160 tỷ USD.
-
Tỷ lệ nắm giữ tiền mặt và tiền gửi giảm mạnh, đặc biệt ở nhóm dân số trẻ dưới 30 tuổi.
Trật tự xã hội dần hình thành lại, phân tầng dựa trên năng lực sở hữu tài sản số – thay vì vốn vật lý hay địa vị hành chính như trước đây.
Kết luận: Một nền kinh tế hậu tiền tệ?
Thế giới đang chứng kiến một sự dịch chuyển âm thầm nhưng mang tính cách mạng: từ nền kinh tế dựa trên tiền pháp định sang nền kinh tế dựa trên niềm tin phân quyền và tài sản số. Tiền nhiều không cứu được việc làm, vì bản thân tiền đang mất dần chức năng trung gian giá trị. Khủng hoảng lần này không chỉ là vấn đề kinh tế, mà là khủng hoảng cấu trúc – nơi mọi định nghĩa cũ về lao động, tài sản, giá trị, và niềm tin đều bị thách thức.
