3 "người thầy" từng dạy cho nhiều nhà đầu tư tiền điện tử những bài học đầy nước mắt

Trong thế giới tiền điện tử, nơi những cơ hội đổi đời và những cú sập tàn khốc luôn song hành, người ta thường gọi nhau là “thầy” như một cách đùa vui lẫn tôn trọng. Có người là “thầy” vì từng chỉ cho cộng đồng cách tránh bẫy. Có người được gọi là “thầy” để châm biếm vì bán ước mơ nhiều hơn bán kiến thức. Và rồi cũng có những “người thầy bất đắc dĩ” – những nhân vật từng được tung hô, được xem như biểu tượng, để rồi chính họ dạy cho thị trường những bài học bằng nước mắt.

Ba sự kiện Terra Luna, FTX và Antex  là ba nỗi ám ảnh kéo dài từ 2022 tới 2025. Mỗi cái tên đi qua đều để lại những phận đời chông chênh, những căn nhà bị bán vội, những gia đình đổ vỡ và những ký ức không phải ai cũng muốn nhắc lại. Và phía sau những cú sập ấy, những “người thầy” từng được tin tưởng lại trở thành dấu chấm hỏi lớn về lòng tin và sự tỉnh táo.

Do Kwon và Luna, không có gì là quá lớn để sụp đổ

Năm 2021, Do Kwon xuất hiện như một ngôi sao của thị trường tiền điện tử. Người đàn ông trẻ tuổi với sự tự tin gần như kiêu ngạo này nói về TerraUSD (UST) như thể đó là bước tiến tất yếu của tài chính tương lai. Hệ sinh thái Terra phất lên nhanh chóng với vốn hóa hơn 40 tỷ USD, hàng triệu người dùng, các cộng đồng đầu tư từ Hàn Quốc đến Mỹ liên tục đổ tiền vào Anchor Protocol vì mức lãi 20%, cao đến mức phi lý nhưng lại hấp dẫn không tưởng.

Khi làn sóng đầu tư lên cao, hàng nghìn câu chuyện thành công xuất hiện trong các nhóm mạng xã hội. Một gia đình Hàn Quốc cầm cố nhà để đầu tư 300.000 USD, tin chắc rằng UST không thể sụp đổ. Những người có chút tiền nhàn rỗi ở Việt Nam cũng gửi UST như gửi ngân hàng, nhiều người bỏ từ 200 đến 300 triệu đồng vào Anchor như một kênh sinh lời “an toàn”.

Nhưng sự thật thì luôn mất lòng. Chỉ trong vài ngày của tháng 5/2022, mọi thứ đổ sụp. UST rơi khỏi mốc 1 USD, rồi LUNA từ 80 USD lao thẳng xuống mức gần như bằng 0. Những nhóm chat từng sôi động chỉ còn tiếng khóc, tiếng cầu cứu, tiếng trách móc bản thân. Ở Hàn Quốc, một nhà đầu tư có tên Ryu Min Soek từng sở hữu danh mục 7 con số bàng hoàng nhìn tài khoản còn lại chưa đến 5.000 USD sau sự kiện này. 

Không lâu sau, Do Kwon bỏ trốn, rồi bị bắt ở Montenegro. Đến 2025, người từng đứng đầu Terra Form Labs nhận tội tại Mỹ và đối mặt án tù lên tới 20 năm. Nhưng với hàng triệu người, bản án đó không đủ để bù đắp cho những gì họ đã mất. Cú sập Terra Luna để lại một bài học trong thị trường crypto, chẳng có thứ gì quá lớn để sụp đổ. Và những lời hứa “ổn định tuyệt đối” có thể giết chết cả một gia tài chỉ sau chưa đầy một tuần.

Đọc thêm: Sự thật đằng sau sự sụp đổ chấn động của Terra Luna

FTX, khi đòn bẩy biến thành lưỡi dao sắc

Nếu Terra Luna là tiếng nổ đầu tiên, thì FTX là cơn dư chấn khiến cả thị trường rung chuyển. Sam Bankman-Fried, với mái tóc xù và phong thái có phần lập dị, từng bước trở thành biểu tượng của thế hệ triệu phú mới. FTX được xem như sàn giao dịch “an toàn, hiện đại, đáng tin cậy”, có hàng triệu người dùng thường xuyên, tài trợ thể thao, xuất hiện trên truyền hình Mỹ, thậm chí tham gia vận động hành lang ở Washington.

Nhưng phía sau sự hào nhoáng ấy, FTX vận hành bằng một lỗ tài chính khi hàng tỷ USD tiền gửi của khách hàng bị chuyển trái phép sang Alameda Research để đầu tư rủi ro và giao dịch với đòn bẩy. Chỉ một vài dòng rút vốn lớn, hệ thống đòn bẩy mà SBF xây dựng bắt đầu gãy, và toàn bộ đế chế sụp xuống như một tòa lâu đài giấy.

Hậu quả lan rộng như sóng thần. Nhiều người không chỉ mất tiền, mà mất luôn tương lai đã hoạch định. Một sinh viên Việt có tên Trần Mai H ở Canada đã mất 42.000 USD tiền học phí vì “tin FTX có lợi suất tốt hơn mà an toàn như ngân hàng”. Khi SBF bị tuyên án 25 năm tù vào năm 2024, nhiều nạn nhân nói đó không phải điều họ quan tâm nhất. Thứ mà những nạn nhân này muốn lại là điều không thể, đó là khi thời gian quay trở lại trước ngày FTX đóng cửa rút tiền để có thể di chuyển toàn bộ tài sản cá nhân.

Đọc thêm: Kỳ án Crypto: Sam Bankman Fried đã mang 11,3 tỷ USD của người dùng đi đâu trong mùa Bull Run 2021?

Shark Bình, cái giá của lòng tin ở thị trường mới nổi

Khác với Terra và FTX, câu chuyện tại Việt Nam mang lại có phần nhỏ hơn về quy mô, nhưng lại lớn hơn về mặt tinh thần. Shark Bình, gương mặt quen thuộc từ chương trình Shark Tank, từng được nhiều người xem là biểu tượng của thành công. Khi vị doanh nhân này xuất hiện trong các sự kiện quảng bá trực tuyến của Antex vào năm 2021, nhiều người tin ngay đó là cơ hội “đổi đời”.

Hơn 30.000 nhà đầu tư nhỏ lẻ đã đổ tiền vào Antex và token cùng tên, những ai tham gia mua IDO sẽ bị ảnh hưởng chút ít. Còn những ai đã trót đặt lòng tin khi đầu tư vào Antex trước khi lên sàn lại là những người phải chịu hậu quả nặng nề nhất. Tổng cộng Antex của Shark Bình đã thu về 4,5 triệu USD, có trị giá khoảng 117 tỷ đồng.

Thay vì hoạt động và phát triển hệ sinh thái DeFi xung quanh stablecoin VNDT như đã quảng bá, dự án Antex lại ngừng hoạt động không lâu sau đó vào năm 2023 và đổi tên thành Rabbit. Giá Token ANTEX cũng không khá hơn khi gần như mất toàn bộ thanh khoản.

Một nhà đầu tư có tên Phạm Hoàng Anh đã chia sẻ trên tài khoản cá nhân của mình về lịch sử giao dịch. Hoàng Anh đã sử dụng 1 tỷ Việt Nam đồng để mua ANTEX nhưng Token này nhanh chóng mất giá trị khiến cho nhà đầu tư này thua lỗ. Niềm tin đặt sai chỗ đã khiến cho Hoàng Anh phải “kêu cứu” trên mạng xã hội. May mắn là sự việc cuối cùng cũng đã được các cơ quan chức năng đưa ra ánh sáng.

Ba “người thầy”, ba vết sẹo và một lời cảnh tỉnh

Những biến cố từ 2022 đến 2025 cho thấy thị trường crypto không chỉ là cuộc chơi công nghệ, mà còn là cuộc chơi của lòng tin – thứ dễ trao đi và vô cùng khó lấy lại. Do Kwon, Sam Bankman-Fried hay Shark Bình không chỉ đại diện cho ba nhân vật, họ đại diện cho ba kiểu rủi ro bao gồm công nghệ lỏng lẻo, quản trị gian dối và lạm dụng danh tiếng.

Nhưng bài học lớn nhất không nằm ở con người, mà nằm ở chính tư duy của nhà đầu tư. Crypto có thể biến một người thành triệu phú trong vài tháng, nhưng cũng có thể lấy đi tất cả chỉ sau một đêm. Và trong thị trường ấy, không ai là thầy của ai mà chỉ có những bài học được mua bằng giá rất đắt.